Στης Ανατολής τα μέρη μια φορά και έναν καιρό
ήταν άδειο το κεμέρι, μουχλιασμένο το νερό.
Στη Μοσούλη, τη Βασόρα , στην παλιά τη χουρμαδιά
πικραμένα κλαίνε τώρα της ερήμου τα παιδιά.
Πως να μη κλαίνε πικραμένα της ερήμου τα παιδιά που επί σχεδόν σαράντα χρόνια βρίσκονται μέσα σε έναν αδιάκοπο και ανελέητο πόλεμο. Αυτούς τους υπέροχους στίχους του Νίκου Γκάτσου σιγοτραγούδαγε η καλλίφωνη φίλη και συνταξιδιώτισσα Αννή στην οδική διαδρομή μας από τη Βαγδάτη προς την Βασόρα, Basra για τους Άραβες, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στο πολύπαθο Ιράκ.
Οκτώβρης του ‘21 και εν μέσω πανδημίας η ομάδα των τεσσάρων ταξιδευτών έβαλε πλώρη για την κοιτίδα του παλαιότερου πολιτισμού της γης. Την περιοχή του σημερινού Ιράκ, τη γνωστή από την αρχαιότητα Μεσοποταμία. Εκεί όπου ανάμεσα στις εύφορες κοιλάδες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη ξεκίνησε η ανθρωπότητα τη μεγάλη περιπέτεια της γεωργικής επανάστασης. Εκεί που από το 5.000 περίπου π.Χ. αναπτύχθηκε ο πολιτισμός της γραφής, της διοίκησης και των επιστημών.
Βαγδάτη, η Μπαγντάτ του παππού μου
Βράδυ ήταν όταν φτάσαμε στη Βαγδάτη. Από την πρώτη στιγμή, από τη διαδρομή από το αεροδρόμιο προς το ξενοδοχείο καταλάβαμε κιόλας τον διαφορετικό ‘’αέρα’’ της πόλης. Βλέπαμε παντού εντυπωσιασμένοι τα πλακάτ με τις φωτογραφίες των μαρτύρων, των νεκρών και τις μαύρες πένθιμες σημαίες των Σιιτών που βρίσκονταν σε κάθε κολόνα του αυτοκινητόδρομου.
Η Βαγδάτη θρηνεί με ένα ατέλειωτο μνημόσυνο τα χαμένα παιδιά της καθώς ακόμα και τώρα οι εχθροπραξίες δεν λένε να σταματήσουν. Ακόμα έχω στα μάτια μου και κυρίως στο μυαλό μου, κι ας πέρασαν περίπου είκοσι χρόνια, την «Καταιγίδα της Ερήμου» σε ζωντανή σύνδεση μέσω CNN. Ήταν τότε που βλέπαμε για πρώτη φορά LIVE στις τηλεοράσεις μας έναν πόλεμο. Τον βομβαρδισμό της ιστορικής Βαγδάτης από την πολιτισμένη Δύση. Σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση.
Αλλά δυστυχώς ούτε αυτό δεν έφτασε. Μετά από λίγα χρόνια το ‘’σήριαλ’’ είχε και 2ο επεισόδιο. Ακολούθησε και δεύτερος πιο καταστροφικός βομβαρδισμός που κράτησε σαράντα ολόκληρες μέρες και μετέτρεψε κυριολεκτικά σε ερείπια αυτήν την ιστορική πόλη. «Σοκ και Δέος» ονόμασαν εκείνη την επιχείρηση οι εισβολείς και από τότε κατσικώθηκαν για τα καλά στη χώρα, τοποθετώντας κυβερνήσεις φιλικά προσκείμενες προς τα συμφέροντα τους.
Για αυτήν την πρώην αρχόντισσα πόλη μου μίλησε για πρώτη φορά ο παππούς μου όταν ήμουν πολύ μικρός. Μπαγντάτ την έλεγε, με την βαριά μικρασιάτικη προφορά του και κάθε φορά που την μνημόνευε ένας βαθύς αναστεναγμός έβγαινε από τα στήθια του. Το 1917 είχε βρεθεί στη Βαγδάτη εν μέσω του Μεγάλου Πολέμου (Α΄ παγκόσμιος) επιστρατευμένος από τον οθωμανικό στρατό. Από θαύμα γλύτωσε τότε από το αραβικό λεπίδι και για καιρό έμεινε στα μπουντρούμια των εγγλέζικων φυλακών.
Αλλά ας επιστρέψουμε στην σημερινή Βαγδάτη γιατί η ιστορία του παππού μου, του Τοντόρ Γκιουλόγλου από την Σαφράμπολη, είναι μεγάλη και θέλει πάρα πολλές σελίδες για να την περιγράψεις.
Η σημερινή Βαγδάτη προσπαθεί να συνέλθει και να σβήσει τα ίχνη του πρόσφατου πολέμου. Οι εισβολείς που κατέκτησαν την χώρα δεν φέρανε μόνο την ‘’ελευθέρια’’ στους Ιρακινούς, διώχνοντας τον δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν, αλλά κουβάλησαν μαζί τους και ένα σορό εργολάβους που ανέλαβαν την ανακατασκευή των καταστροφών που οι ίδιοι προκάλεσαν. Η πληρωμή τους γίνεται σε πετρέλαιο που εδώ ρέει άφθονο και πιθανόν να είναι η αιτία των δεινών αυτού του τόπου.
Με την πρώτη βόλτα που κάνεις στις συνοικίες της πόλης, διαπιστώνεις ότι η σημερινή Βαγδάτη χωρίζεται σε ζώνες. Στην πράσινη ζώνη, την κυριλέ, όπου στεγάζονται οι ξένες πρεσβείες των «απελευθερωτών» και τα κυβερνητικά κτίρια. Η περιοχή έχει πολύ καλή ρυμοτομία, είναι πεντακάθαρη και πάνω από όλα απόλυτα ελεγχόμενη και σιδερόφραχτη. Στην άλλη ζώνη της πόλης, που βρίσκεται και το νέο εμπορικό κέντρο, αλλού θυμίζει εργοτάξιο λόγω των κατασκευών και των ανακατασκευών και αλλού μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη, αλλά τελείως απρόσωπη. Μια προσπάθεια ‘’δυτικής’’ αντιγραφής με πολυτελή μαγαζιά γνωστών αλυσίδων, καινούρια ξενοδοχεία, κτίρια γραφείων, μεγάλους ανοιχτούς χώρους, πάρκα, λεωφόρους με πολυτελή αυτοκίνητα και γενικά ένα περιβάλλον που σε κάνει να ξεχνάς πως βρίσκεσαι ‘’στης ανατολής τα μέρη’’.
Αν πας όμως λίγο παρακάτω, πίσω από την βιτρίνα των ελιτίστικων περιοχών, θα βρεις την παλιά πόλη με τα ιστορικά κτίρια, τα ανατολίτικα παζάρια και τα σοκάκια με τις κάθε είδους συντεχνίες. Περπατώντας εκεί αφουγκράζεσαι τον πραγματικό παλμό της πόλης και έχεις τη δυνατότητα να γνωρίσεις το αληθινό πρόσωπο της Βαγδάτης. Όλοι οι κάτοικοι που συναντούσαμε στον δρόμο μας, μηδενός εξαιρουμένου, μας καλωσόριζαν με ένα χαμόγελο στα χείλη κάνοντας μας την κλασική ερώτηση για να μάθουν από που έχουμε έρθει.
Η αλήθεια είναι πως δεν βλέπουν συχνά ταξιδιώτες, γεγονός που διαπιστώσαμε και εμείς στην συνέχεια αφού κατά την διάρκεια του ταξιδιού μας δεν συναντήσαμε πουθενά ούτε έναν τουρίστα – επισκέπτη. Πάρα την φαινομενική ησυχία και την αίσθηση ασφάλειας που σου μεταφέρουν οι ντόπιοι, πάντα έχεις το νου σου να μη γίνει καμιά στραβή. Αυτοί πιθανόν να έχουν εξοικειωθεί με τις βομβιστικές επιθέσεις από τις σουνίτικες ομάδες, εμείς όμως δεν ήμασταν και …τόσο συνηθισμένοι σε κάτι τέτοια!
Η σημερινή κυβέρνηση εκπροσωπείται βασικά από την πλειοψηφική σιίτικη κοινότητα του Ιράκ, η οποία καταπιέζονταν αφόρητα από το προηγούμενο καθεστώς του Σαντάμ.και τώρα που έχασαν την καρέκλα της εξουσίας, τακίμιασαν με τους ομόθρησκους σουνίτες ισλαμιστές και αφού δημιούργησαν το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος βάλλουν κατά της κυβέρνησης που υποστηρίζεται από τους κατακτητές.
Το πολύωρο σεργιάνι μας στην παλιά πόλη έκλεισε στην γνωστή οδό Mutanabi που το όνομα της το πήρε από τον ομώνυμο ποιητή Mutanabi. Από τον 8ο αιώνα αυτός ο δρόμος είναι το στέκι όλων των διανοούμενων της πόλης και ανέκαθεν εκεί γίνεται το μεγαλύτερο υπαίθριο παζάρι βιβλίου της Μέσης Ανατολής. Εκεί βρίσκονται έως και σήμερα όλα τα βιβλιοπωλεία και τα λογοτεχνικά καφενεία της πόλης με γνωστότερο το Shahbander. Στο καφενείο αυτό ήπιαμε το καφεδάκι μας και γνωρίσαμε τον τραγικό ιδιοκτήτη του, τον κύριο Haji Mohammed al Khushali. Το 2007 έγινε μια βομβιστική επίθεση μπροστά στο μαγαζί του και έχασε και τα πέντε του αγόρια. Καθισμένο τον βρήκαμε στο ταμείο του καφενείου του έχοντας απέναντί του κρεμασμένα τα πορτρέτα των πέντε παιδιών του. Αυτός ο πατέρας που μπροστά στα μάτια του έχασε την φαμίλια του σε έναν τόσο άδικο πόλεμο είναι ένα από τα εμβληματικά πρόσωπα του σημερινού Ιράκ.
Το μεγάλο πλιάτσικο στην Ιστορία της ανθρωπότητας
Την επόμενη ημέρα επισκεφτήκαμε το μουσείο της Βαγδάτης για να θαυμάσουμε τους απίστευτους θησαυρούς των πρώτων πολιτισμών αυτής της γης. Ο πολιτισμός των Σουμερίων, των Ακκαδιτών των Βαβυλωνίων και των Ασσυρίων, που μεγαλούργησαν στην Μεσοποτάμια άφησαν πίσω τα ίχνη τους αλλά δυστυχώς πολλά από αυτά λεηλατήθηκαν πολύ πρόσφατα.
Από τις πρώτες ημέρες της κατάληψης της Βαγδάτης, συντελέστηκε μία από τις μεγαλύτερες λεηλασίες πολιτιστικών θησαυρών παγκοσμίως. Δεκαπέντε χιλιάδες αρχαιότητες από το Εθνικό Μουσείο του Ιράκ γίνανε βορά στα χέρια αρχαιοκαπήλων και διοχετεύθηκαν στις παράνομες αγορές του κόσμου. Επίσης χιλιάδες άλλα «απαλλοτριώθηκαν» απευθείας από τους αρχαιολογικούς χώρους. Όταν μάλιστα διέρρευσε στα διεθνή ΜΜΕ ότι το πλιάτσικο γίνονταν ενώ τα άρματα μάχης των κατακτητών ήταν σταθμευμένα μπροστά στο μουσείο αλλά δεν επενέβησαν, ο τότε υπουργός Άμυνας των «απελευθερωτών» απάντησε κυνικά: «Αυτά τα πράγματα συμβαίνουν… είναι μια ακαταστασία της ελευθερίας και οι ελεύθεροι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να κάνουν λάθη, να διαπράττουν εγκλήματα και να κάνουν κακά πράγματα»… Εκτός από το οργανωμένο πλιάτσικο πολλά από τα καλόπαιδα των κατακτητών γύρισαν πίσω στην πατρίδα τους έχοντας στις αποσκευές τους και από ένα ‘’σουβενίρ’’. Από παλαιόθεν το δικαίωμα των νικητών στα λάφυρα αποτελούσε μέρος της πολεμικής πρακτικής. Σήμερα οι κατακτητές γράφοντας στα παλιά τους παπούτσια τις διεθνείς συμβάσεις συνεχίζουν την παράδοση του ….πλιάτσικου.
Η τελευταία επίσκεψη της πρώτης ημέρας ήταν το Μνημείο Al –Shaheed, το οποίο κατασκευάστηκε στα χρόνια του Σαντάμ Χουσεΐν και είναι γνωστό σε όλους ως το Μνημείο των Μαρτύρων. Ο καμπυλωτός του θόλος, ύψους 50 μέτρων, είναι χωρισμένος στα δυο και στη βάση του υπάρχει ‘’η αιώνια φλόγα’’ η οποία καίει ασταμάτητα και είναι αφιερωμένη στους μάρτυρες των πολέμων. Στο υπόγειο βρίσκεται το μουσείο των μαρτύρων, μια βιβλιοθήκη, γκαλερί, αίθουσες διαλέξεων και άλλες εγκαταστάσεις που φιλοξενούν συνέδρια.
Επισκεφτήκαμε το μουσείο των μαρτύρων που ήταν χωρισμένο σε περιόδους. Στο πρώτο τμήμα είχε τους μάρτυρες του πολέμου Ιράκ – Ιράν. Στο δεύτερο τμήμα είχε τα θύματα από τις φρικαλεότητες του Σαντάμ εναντίων των Σιιτών της χώρας και των Κούρδων του βορρά. Λίγο ποιο πέρα υπήρχαν οι φωτογραφίες των μαρτύρων από τα εγκλήματα των τρομοκρατών του Ισλαμικού Κράτους. Περιμέναμε πως θα ακολουθούσε και άλλη αίθουσα με τα θύματα από την εισβολή και κατοχή των δυτικών συμμάχων στην χώρα άλλα τζίφος, δεν υπήρχε τίποτα. Για αυτήν την σκοτεινή περίοδο κάποιοι μιλούν για 1.000.000 θύματα τα οποία δυστυχώς δεν αναφέρονται πουθενά. .
Φεύγοντας από την Βαγδάτη επισκεφτήκαμε την αρχαία Κτησιφώντα, η οποία ιδρύθηκε την ελληνιστική περίοδο και έγινε πρωτεύουσα του Παρθικού βασιλείου και της Περσικής Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών. Η Κτησιφών ήταν για μια ολόκληρη χιλιετία η πιο διάσημη πόλη της περιοχής ενώ κατά τον 6ο αιώνα μ.χ θεωρήθηκε η πολυπληθέστερη πόλη της Μέσης Ανατολής. Αυτό που έχει απομείνει σήμερα είναι η γιγαντιαία αψίδα και ένα τμήμα του παλατιού.
Σαμάρρα η πρωτεύουσα των Αββασιδών
Ο επόμενος προορισμός μας ήταν η πόλη Σαμάρρα η οποία βρίσκεται 130 χιλιόμετρα βόρεια της Βαγδάτης. Περνώντας κατά τη διαδρομή από δεκάδες check points των ενόπλων παραστρατιωτικών σιίτικων ομάδων, φτάσαμε στην Σαμάρρα με την συνοδεία ενόπλου φρουρού. Η πόλη χτίστηκε στην ανατολική όχθη του ποταμού Τίγρη το 836 μ.Χ. και έγινε πρωτεύουσα των Αββασιδών. Εκείνη την εποχή το χαλιφάτο των Αββασίδών ήταν η ισχυρότερη ισλαμική αυτοκρατορία η οποία εκτείνονταν από την Τυνησία μέχρι την Κεντρική Ασία.
Κατά την επίσκεψη μας στην παλιά πόλη είδαμε τον διάσημο σπειροειδή μιναρέ Malwiya ύψους 52 μέτρων, που κατά την εποχή της κατασκευής του θεωρούταν το μεγαλύτερο τζαμί του κόσμου. Ο αρχαιολογικός χώρος της Σαμάρρα είναι ένας προσφιλής τόπος για αναψυχή από τους ντόπιους, οι οποίοι έρχονται με όλη τους την οικογένεια για πικ νικ. Αφού φάνε τα αρνιά με τα πιλάφια δεν το έχουν σε τίποτα να πάρουν κι έναν υπνάκο στην σκιά των αρχαίων τειχών. Φεύγοντας από τη Σαμάρρα πήγαμε στο τζαμί AlAskari. Εκεί βρίσκεται το μαυσωλείο ενός πολύ ‘’famous’’ ιμάμη που το λείψανο του μαζεύει πολύ κόσμο για προσκύνημα. Πρακτική την οποία παρατηρούμε και στις δίκες μας θρησκευτικές παραδόσεις. Στην επιστροφή το απίστευτο μποτιλιάρισμα λόγω ενός τροχαίου ατυχήματος ήταν ο λόγος που μας έκανε να γυρίσαμε πολύ αργά την νύχτα στη Βαγδάτη.
Photo 6
Βαβυλώνα
Το πρωί αποχαιρετήσαμε την Βαγδάτη έχοντας πορεία προς το νότιο τμήμα της χώρας. Πρώτη μας στάση και προορισμός ταυτόχρονα, ήταν η μεγαλύτερη πόλη του αρχαίου κόσμου, η διάσημη Βαβυλώνα. Η πρωτεύουσα του βαβυλωνιακού κράτους είναι παγκοσμίως γνωστή για τους κρεμαστούς της κήπους, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου και τον βιβλικό Πύργο της Βαβέλ. Κτισμένη περίπου το 5.000 π.Χ., ανάμεσα στις όχθες του ποταμού Ευφράτη και περιτριγυρισμένη από ένα τεράστιο τείχος, υπήρξε η μεγαλύτερη και πιο οχυρωμένη πόλη του τότε γνωστού κόσμου. Πολλοί λαοί όπως οι Αραμαίοι, οι Χαλδαίοι, οι Ασσύριοι οι Πέρσες, πέρασαν από εκεί και φυσικά και ο δικός μας Μέγας Αλέξανδρος όπου εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή το 323 π.Χ. Μπαίνοντας στο χώρο της μυθικής πόλης διασχίσαμε την ‘’κακή απομίμηση’’ της Πύλης Ishtar, περπατήσαμε την οδό της Λιτανείας που στις δόξες της είχε επενδυμένες παραστάσεις λιονταριών στα πλαϊνά μέρη των τειχών της και περιπλανηθήκαμε εντός του χώρου της αρχαίας πόλης. Το πρωτότυπο της Πύλης Ishtar, η οποία χτίστηκε την εποχή του βασιλιά Ναβουχοδονόσωρα του Β΄ σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο.
Ένα δείγμα του σπουδαίου πολιτισμού της εποχής της Βαβυλώνας είναι ο Κώδικας του Χαμουραμπί. Ο βασιλιάς της Βαβυλώνας Χαμουραμπί γύρω στο 1754 π.χ. έγραψε πάνω σε μια στήλη από μαύρο βασάλτη τα αρχαιότερα κείμενα νόμων με τις αντίστοιχες ποινές. Οι νόμοι μιλούσαν για την κλοπή, για την καταστροφή της περιουσίας, για τον γάμο, για τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών, για τα διαζύγια ενώ ιδιαίτερη αναφορά έκανε σχετικά με τον καθορισμό του βασικού κατώτατου μισθού των διαφόρων επαγγελμάτων. Ο λίθινος κώδικας του Χαμουραμπί με τους τριακόσιους νόμους του ήταν εκτεθειμένος σε κεντρικό σημείο της πόλης ώστε να μπορούν να τον βλέπουν όλοι. Σήμερα η λίθινη στήλη με τον κώδικα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Στην καρδιά του σιίτικου ισλάμ
Τις επόμενες ημέρες επισκεφτήκαμε την καρδιά του σιίτικου Ισλάμ. Η πρώτη μας στάση ήταν στην ιερή πόλη Karbala στην οποία επισκεφτήκαμε το μαυσωλείο του σπουδαιότερου μάρτυρα των Σιιτών. Ο Χουσεΐν, εγγονός του Μωάμεθ από την κόρη του Φατιμά, έπεσε μαρτυρικά σε αυτόν τον τόπο το 680 μ.Χ.. Τα ομαδικά αυτομαστιγώματα των Σιιτών μουσουλμάνων που βλέπουμε κάθε χρόνο στους τηλεοπτικούς μας δέκτες γίνονται την «Ημέρα της Ασούρα» όπου το τελετουργικό αναπαριστά τον μαρτυρικό θάνατο του ιμάμη Χουσεΐν από τον στρατό του χαλίφη Γιαζίντ Α’. Από το γεγονός αυτό εδραιώθηκε στον μουσουλμανικό κόσμο το σχίσμα Σιιτών-Σουνιτών.
Την επόμενη ημέρα επισκεφτήκαμε την Najaf, όπου εκεί υπάρχει ένα άλλο μαυσωλείο, αυτό του Αλή. Ο Αλή είναι ο ‘’νούμερο 2’’ τιμώμενος του Σιιτικού Ισλάμ και η Najaf θεωρείτε ο ιερότερος τόπος των Σιιτών μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Δίπλα από το μαυσωλείο βρίσκεται το μεγαλύτερο κοιμητήριο του κόσμου το Wadi-us-Salaam, που έχει πάνω από πέντε εκατομμύρια τάφους. Εκεί έχουν τάμα να ταφούν πολλοί Σιίτες μουσουλμάνοι, περιμένοντας την ημέρα της κρίσης για να αναστηθούν μαζί με τον Αλή τον πνευματικό τους ηγέτη που αναπαύεται και αυτός δίπλα τους. Στα παραπάνω ιερά προσκυνήματα τις ημέρες της Ασούρα συρρέουν κάθε χρόνο περίπου δεκαπέντε εκατομμύρια προσκυνητές κάνοντας μάλιστα τα τελευταία 100 χλμ. της διαδρομής με τα πόδια.
Για να εισέλθουμε στα ιερότερα προσκυνήματα των Σιιτών περάσαμε από κόσκινο παρά την μεγάλη κοσμοσυρροή. Ούτε την φωτογραφική μηχανή δεν μπορείς να έχεις μαζί σου γιατί ο φόβος μιας τρομοκρατικής ενέργειας είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Την τελευταία φορά που έγινε τέτοιου είδους επίθεση ήταν από βομβιστή αυτοκτονίας, ο οποίος πυροδότησε τα εκρηκτικά με τα οποία ήταν ζωσμένος και οδήγησε πολύ κόσμο στο θάνατο. Το εσωτερικό των μαυσωλείων είναι διακοσμημένο με γαλαζοπράσινα κεραμικά πλακάκια, καθρεφτάκια, μπόλικα χρυσά και ασημένια είδη και κάθε είδους λαμπιόνια με γιρλάντες. Οι πιστοί από όλα τα κοινωνικά στρώματα, νέοι, γέροι, παιδιά, οικογένειες, νεογέννητα, ετοιμοθάνατοι φερμένοι πάνω στα κρεβάτια τους, συρρέουν προς το μαυσωλείο εκλιπαρώντας τον Αλλάχ για το …άγιο ρουσφέτι! Με περισσή πίστη και ευλάβεια οι πιστοί, φτάνοντας μπροστά στην χρυσή λάρνακα, σκύβουν και ακουμπούν τα χέρια τους στο χρυσό κιγκλίδωμα εναποθέτοντας τις ελπίδες τους στην χάρη του ….ιερού λειψάνου που βρίσκεται μπροστά τους.
Άλλοι στέκονται εκστατικά για ώρα μέσα στο τέμενος κάνοντας… τεμενάδες και απαγγέλλοντας κάθε τόσο ύμνους από το κοράνι. Μέσα σε αυτή την κοσμοσυρροή, που θυμίζει δεκαπενταύγουστο στην Τήνο, ελάχιστοι ήταν αυτοί που φόραγαν μάσκα κατά του covid. Ακόμα και αυτοί οι λίγοι κατά την επαφή τους με την λάρνακα αφαιρούσαν τη μάσκα φιλώντας την και …δόξα να ‘χει ο Κύριος. Διαπίστωση μας ήταν ότι τα ‘’κορωνοπάρτι’’ στους θρησκευτικούς χώρους όλου του κόσμου καλά κρατούν παντού.
Στη διαδρομή προς στις αρχαίες πόλεις Kufa και Uruk λοξοδρομήσαμε λίγο προκειμένου να δούμε το φρούριο ALUKHAIDID. Στην περιοχή υπάρχουν σε ‘’χειμέρια νάρκη’’ καλόπαιδα του ΄΄ισλαμικού κράτους΄΄ και η συνοδεία του ιρακινού στρατού ήταν απαραίτητη για την ασφαλή μετάβαση μας στο υπέροχο και καλοδιατηρημένο παλάτι των Αββασιδών.
Στην συνέχεια επισκεφτήκαμε την πόλη Kufa, στην οποία βρίσκεται ο τάφος του βιβλικού προφήτη Ιεζεκιήλ ( 6οςαιώνας π.χ.). Η πόλη αυτή ήταν και είναι ένας σημαντικός τόπος προσκυνήματος και για τους Εβραίους. Η παράδοση λέει ότι στον τόπο αυτό έφτιαξε ο γνωστός μας Νώε την κιβωτό και σάλπαρε μόλις άρχισε η υπερχείλιση των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Η γνωστή σε όλους μας βιβλική ιστορία του κατακλυσμού και του Νώε.
Στο βασίλειο του Γκιλγκαμές
Φεύγοντας και ακολουθώντας την ροή του Ευφράτη είδαμε την αρχαία πόλη Uruk, μία από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες πόλεις των Σουμερίων. Ήταν η πόλη του βασιλιά Γκιλγκαμές που έζησε την 3η χιλιετία π.Χ. και έγινε γνωστός σε μας από το περίφημο ομώνυμο έπος του. Το έπος του Γκιλγκαμές το αρχαιότερο λογοτεχνικό έργο της ανθρωπότητας περιγράφει, πάνω σε πήλινες πλάκες, μια σειρά από φανταστικές και πραγματικές ιστορίες που τις βρίσκουμε πανομοιότητες στα μεταγενέστερα Ομηρικά έπη και στην Παλαιά διαθήκη. Η ημέρα αυτή εξελίχθηκε με πολύ ‘’ενδιαφέροντα’’ τρόπο διότι η γαστρεντερίτιδα που με επισκέφτηκε παρέα με μια φλεγμονή στο δόντι με μεταμόρφωσαν σε σωστό ….ερείπιο.
Παρ΄ όλα αυτά και με τη βοήθεια χημικών σκευασμάτων νέας τεχνολογίας στάθηκα στα πόδια μου και συνεχίσαμε για τη γειτονική πόλη Ur μια επίσης σημαντική πόλη των Σουμερίων και πατρίδα του Αβραάμ. Η επίσκεψη μας σε αυτές στις αρχαίες πόλεις έγινε με ισχυρή στρατιωτική συνοδεία που ήταν στην κυριολεξία η σκιά μας όσον καιρό παραμείναμε σε αυτήν την ιστορική περιοχή και κοιτίδα του πολιτισμού. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε αυτή τη γη πρωτοεμφανίστηκε ο τροχός, η γραφή, η συστηματική καλλιέργεια, και ένα σορό άλλες καινοτομίες. Το απόγευμα φτάσαμε στην Nasiriyah όπου το κρεβάτι του ξενοδοχείου ήταν βάλσαμο ώστε να μπορέσω να ανακτήσω τις χαμένες μου δυνάμεις.
Στον κήπο της Εδέμ
Το επόμενο πρωί βάλαμε πλώρη για την παραδοσιακή τοποθεσία του γνωστού κήπου της Εδέμ. Μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη και λίγο πριν ενωθούν, βρίσκεται ο τεράστιος υγρότοπος της Μεσοποταμίας με τους εκατοντάδες παραπόταμους των δυο μεγάλων ποταμών. Στις νησίδες που δημιουργούν οι ποταμοί αυτοί ζούνε οι Madan, οι άνθρωποι των υγροτόπων. Είναι απόγονοι των αρχαίων Σουμερίων και ο τρόπος ζωής τους παραμένει ίδιος εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι Madan ζουν σε ψάθινες καλύβες, μετακινούνται με τις παραδοσιακές βάρκες τους, καλλιεργούν ρύζι, ψαρεύουν και εκτρέφουν νεροβούβαλους.
Από το χωριό Chibayish πήραμε δυο βάρκες και περιπλανηθήκαμε μέσα στα κανάλια όπου είδαμε την καθημερινότητα των Αράβων του γλυκού νερού. Αυτοί οι ξεχωριστοί Άραβες στα χρόνια του Σαντάμ υπέστησαν τα πάνδεινα λόγω της σιίτικης πίστης τους αλλά και μετέπειτα στα χρόνια του πολέμου η περιοχή τους έγινε πεδίο μάχης. Η ελώδης περιοχή που κατοικούν οι Madan έγινε κρησφύγετο για πολλούς λιποτάκτες του ιρακινού στρατού και η αεροπορία των εισβολέων έριχνε «κατά δικαίων και αδίκων». Η ιδιότυπη κρουαζιέρα μας τέλειωσε σε ένα καφέ-τσάι χανέ πρώτης τάξεως. Κατασκευασμένο από καλάμια περίτεχνα πλεγμένα, το καφενείο αυτό ήταν μια ανάσα δροσιάς . Ξαπλωμένοι στον οντά ήπιαμε έναν τούρκικο καφέ με κάρδαμο και φωτογραφίσαμε τους θαμώνες του καφενέ, οι οποίοι είχαν μείνει έκπληκτοι με την απρόσμενη παρουσία ξένων επισκεπτών.
Στον δρόμο μας για την Βασόρα σταματήσαμε στην πόλη Querna οπού στο σημείο αυτό ενώνονται οι ποταμοί Τίγρης και Ευφράτης. Εκεί ο μύθος λέει ότι βρίσκεται το δέντρο του Αδάμ, το οποίο το …είδαμε σε ένα παραμελημένο πάρκο δίπλα στις όχθες του Τίγρη. Το μυθικό δέντρο έστεκε ολόξερο έχοντας στην βάση του μια μαρμάρινη πλάκα που μαρτυρούσε την γνωστή ιστορία της βίβλου. Αργά το μεσημέρι φτάσαμε στην Βασόρα η οποία αν και είναι η οικονομική πρωτεύουσα του Ιράκ δεν φημίζεται για τα αξιόλογα ιστορικά της μνημεία. Το σύντομο πέρασμα μας εκεί περιορίστηκε στη λεωφόρο Corniche, τον παραλιακό δρόμο που εκτείνεται κατά μήκος του ποταμού Shatt Al Arab και θεωρείται το κέντρο της πόλης. Μετά από ένα γεύμα σε τοπικό εστιατόριο πήραμε την πτήση μας για το Erbil την πρωτεύουσα του Ιρακινού Κουρδιστάν.
Μοσούλη, το Στάλιγκραντ της Ανατολής
Η περιήγηση μας στο βόρειο Ιράκ ξεκίνησε από το πράσινο μαργαριτάρι του βορά την Μοσούλη. Εκεί παλαιότερα βρισκόταν η αρχαία πρωτεύουσα των Ασσυρίων, η βιβλική Νινευή. Ο Μάρκο Πόλο το 1298 σε μια περιγραφή του αναφέρεται σε ένα πολυτελές λεπτό και διαφανές ύφασμα που πήρε το όνομα του από την πόλη της Μοσούλης, την γνωστή σε εμάς μουσελίνα.
Ας έρθουμε στις μέρες μας και στο πρόσφατο 2014 όταν η τρομοκρατική οργάνωση του ΄΄ισλαμικού κράτους΄΄ εισέβαλε στην πόλη. Από τα 2.000.000 των κατοίκων της Μοσούλης οι 500.000 κατάφεραν, εν μέσω συγκρούσεων, να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι υπόλοιποι που εγκλωβίστηκαν στο βασίλειο του τρόμου έζησαν για δυο χρόνια κάτω από ένα καθεστώς που ο μεσαίωνας φάνταζε παράδεισος. Οι πρώτοι που μπήκαν στο στόχαστρο ήταν οι ακμαίες θρησκευτικές μειονότητες, των Γεζίντι και των χριστιανών Ασσύριων και Χαλδαίων. Οι τρομοκράτες στρατολόγησαν με την βία μέχρι και παιδιά 6 ετών τα οποία αφού τα εκπαίδευσαν τα χρησιμοποίησαν ως μαχητές, ως ανθρώπινες ασπίδες, ως πληροφοριοδότες ή απλά ως δοχεία αίματος για μεταγγίσεις στους τραυματισμένους στρατιώτες τους.
Οι δημόσιες ομαδικές εκτελέσεις για ασήμαντη αφορμή, οι λεηλασίες και η αρπαγή νεαρών κοριτσιών ήταν σε ημερήσια διάταξη. Ιδιαίτερα η αρπαγή των κοριτσιών αποτελούσε βασική στρατηγική τους προκειμένου να προσελκύσουν ξένους μαχητές στις τάξεις τους. Σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι λεηλατήθηκαν, αγάλματα και αρχιτεκτονήματα γκρεμίστηκαν με μπουλντόζες και σπάνια χειρόγραφα κάηκαν. Ιστορία 2.800 ετών έγινε στάχτη μέσα σε δυο χρόνια.
Το 2016 οι ιρακινές ένοπλες δυνάμεις με την συνεργασία Αμερικάνων, Αυστραλών, Καναδών, σιίτικων πολιτοφυλάκων, Κούρδων Πεσμεργκά, Ασσύριων και Χαλδαίων, ξεκίνησαν την ανακατάληψη της πόλης. Η μάχη της Μοσούλης άρχισε τον Οκτώβρη του 2016 και έληξε τον Ιούλη του 2017. Αυτός ο ετερόκλιτος συνασπισμός μέσα σε 9 μήνες προκάλεσε απίστευτες καταστροφές στην πόλη, αδιαφορώντας για τον άμαχο πληθυσμό που χρησιμοποιήθηκε από τους τρομοκράτες ως ανθρώπινη ασπίδα. Η αρχαία πόλη της Μοσούλης ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων και μεταμορφώθηκε στο αραβικό Στάλιγκραντ. Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά, η μισή Μοσούλη, το πιο ιστορικό κομμάτι της πόλη, είναι μια τέως πόλη με διαλυμένα κτίρια, μπάζα και εκατοντάδες πτώματα θαμμένα ακόμη κάτω από τα ερείπια της. Περπατήσαμε για λίγο μέσα στα χαλάσματα με σφιγμένο το στομάχι και είδαμε ελάχιστους ανθρώπους να προσπαθούν να επισκευάσουν τα κατεστραμμένα τους σπίτια.
Φεύγοντας από την ισοπεδωμένη παλιά πόλη που βρίσκεται δυτικά του ποταμού Τίγρη περάσαμε στο ανατολικό της τμήμα το οποίο είναι σε πολύ καλή κατάσταση και θυμίζει μια κανονική ιρακινή πόλη γεμάτη ζωή. Περπατήσαμε στα ασφυχτικά γεμάτα παζάρια, φωτογραφίσαμε διακριτικά τους καφενέδες και τα γεμάτα από θαμώνες εστιατόρια και το μεσημεράκι πήραμε των οματιών μας για τις βορειοδυτικές περιοχές των Κούρδων και των Γεζίντι.
Στους Καρδούχους του Ξενοφώντα
Στον δρόμο για το κουρδικό Dohuk ο Ξενοφώντας ο συνταξιδιώτης μου, μας είπε πως από εδώ πέρασε ο συνονόματος του ο Ξενοφών πριν 2.400 χρόνια και όπως περιγράφει αναλυτικά στο ‘’Κύρου Ανάβασις’’ πέρασε πολύ ζόρικα από τους ανυπότακτους Καρδούχους που πολέμησαν σκληρά για να διώξουν το ελληνικό στράτευμα που απειλούσε να πατήσει τη γη τους. Πριν μπούμε στην πόλη περάσαμε απανωτά από τρία στρατιωτικά μπλόκα. Πρώτα μας έλεγξαν οι ιρακινές δυνάμεις μετά οι κουρδικές και στο τέλος η μυστική επίλεκτη ομάδα ασφαλείας. Η αλήθεια είναι ότι αυτοί οι συνεχείς έλεγχοι σου δίνουν μια αίσθηση ασφάλειας, την αίσθηση ότι τουλάχιστον κάτι γίνεται και ότι η περιοχή δεν είναι «μπάτε σκύλοι αλέστε».
Σήμερα στο κουρδικό Dohuk ζουν χιλιάδες εκτοπισμένοι Γιαζίντι και Ασσύριοι από την γειτονική Μοσούλη και τα γύρω χωριά.. Η βόλτα μας σε αυτήν την ήρεμη πόλη, που είναι ένα χωνευτήρι τόσο θρησκευτικά όσο και εθνοτικά πολλών διαφορετικών λαών ήταν απολαυστική. Οι συμπαθέστατοι ηλικιωμένοι φορώντας την παραδοσιακή φορεσιά των Κούρδων μόλις μας έβλεπαν μας καλωσόριζαν ευγενικά μ΄ ένα χαμόγελο στα χείλη και στη συνέχεια στέκονταν κορδωμένοι για μια αναμνηστική φωτογραφία.
Μικρή ανάπαυλα σε ένα καφενέ που και αυτό όπως και όλα τ΄ άλλα στο Ιρακινό Κουρδιστάν έχουν μετατραπεί σε μουσεία των Μαρτύρων. Μπαίνοντας μέσα διαπιστώνεις ότι όλοι οι τοίχοι από άκρη σε άκρη είναι γεμάτοι με τα πορτρέτα των νεκρών πολεμιστών. Η αλήθεια είναι ότι η ατμόσφαιρα ήταν αρκετά βαριά για μας τους επισκέπτες που πίναμε τον καφέ μας κάτω από τα βλέμματα των νεκρών παλληκαριών. Οι ντόπιοι όμως, κυρίως ηλικιωμένοι, έπιναν το τσαγάκι τους, παίζανε το τάβλι τους και κουβέντιαζαν μεταξύ τους έχοντας συνηθίσει την ‘’φωτογραφική παρουσία’’ των σκοτωμένων παιδιών και εγγονιών τους.
Στο μυαλό μου ήρθε το ταφικό έθιμο των Ποντίων, οι οποίοι την Κυριακή του Θωμά πηγαίνουν στο νεκροταφείο, στρώνουν τραπέζι πάνω στα μνήματα και τρώνε μαζί με τους νεκρούς τους. Την επόμενη ημέρα φεύγοντας από την πόλη σταματήσαμε έξω από ένα στρατόπεδο προσφύγων. Μέσα σε αυτό το τεράστιο campτ ων Ηνωμένων Εθνών υπήρχαν χιλιάδες παιδιά. Ένα ξένο ντοκιμαντέρ που είδα έλεγε πως τα παιδιά αυτά είναι οι Χαμένες Ψυχές του Ιράκ και δύσκολα θα ξεπεράσουν αυτά τα τραύματα. Κάποια από αυτά μας πλησίασαν δειλά και αυτό που διέκρινες στα προσωπάκια τους ήταν ότι έλειπε το χαμόγελο από τα χείλη τους. Άραγε πόσο τους έχουν στοιχειώσει οι αναμνήσεις από τα πρώτα άγρια χρόνια της ζωής τους; Αυτά τα παιδιά της μαρτυρικής Μοσούλης και των γύρω περιοχών είχαν την ατυχία πριν καλά καλά προλάβουν να κάτσουν στα σχολικά θρανία να εκπαιδευτούν για να σκοτώνουν ή να αυτοκτονούν.
Η επόμενη στάση μας ήταν η χριστιανική πόλη Algosh και το μοναστήρι Rabban Hormizd που αποτελεί τον ιερότερο χώρο για τη χαλδαϊκή χριστιανική εκκλησία. Στην καλοδιατηρημένη ορεινή μικρή πόλη των χριστιανών Χαλδαίων υπάρχουν πολλές ιστορικές εκκλησίες αλλά ο πρόσφατος πόλεμος και οι διωγμοί που υπέστησαν ερήμωσαν τον τόπο.
Γεζίντι: οι «λάτρεις του Σατανά»
Οι Γεζίντι κατοικούν στα βουνά του βορειοδυτικού Ιράκ εδώ και αιώνες και τα προγονικά εδάφη τους θεωρούνται ιεροί τόποι. Ο «Γιαζιντισμός» είναι μια αρχαία θρησκεία με πλούσια παράδοση κυρίως προφορική, που ενσωματώνει στοιχεία της αρχαίας περσικής θρησκείας του Ζωροαστρισμού, του Μιθραϊσμού, ψήγματα του χριστιανισμού και του ισλαμικού σουφικού δόγματος που πρόσθεσε τον 12ο αιώνα μ.Χ. ο σεΐχης Udaybin Musafir. Οι Γεζίντι πιστεύουν στον Θεό ως δημιουργό του κόσμου, ωστόσο μια κεντρική φιγούρα της πίστης τους είναι ο Ταουισί Μελέκ, ένας άγγελος που αψηφά τον Θεό και λειτουργεί ως μεσάζοντας ανάμεσα στον άνθρωπο και τη θεϊκή δύναμη.
Για τους Μουσουλμάνους ο Ταουισί Μελέκ αναφέρεται στο Κοράνι ως ο Σατανάς και για αυτό το λόγο πολλοί Μουσουλμάνοι τους θεωρούν αιρετικούς και σατανιστές. Πολλές φορές στην ιστορία έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με τη γενοκτονία. Τον Αύγουστο του 2014 οι τζιχαντιστές επιχείρησαν να εκτελέσουν έναν από τους στόχους που είχαν βάλει. «Να αφανίσουν από την ιερή γη του Χαλιφάτου τους Γεζίντι, τους αμετανόητους λάτρεις του Σατανά οι οποίοι είναι οι άπιστοι των απίστων». Τότε όλος ο κόσμος έγινε μάρτυρας μιας γενοκτονίας που ξεκινούσε, αλλά το μόνο που ρωτούσαν όλοι ήταν αν οι Γεζίντι είναι χριστιανοί. Θυμάμαι τα τηλεοπτικά πλάνα με τα ανυπεράσπιστα προσφυγικά καραβάνια των Γεζίντι πάνω στα βουνά του Κουρδιστάν και την ανησυχία του ‘’πολιτισμένου κόσμου’’ μην τυχόν και όλοι αυτοί βρεθούν ξαφνικά στην αυλή τους.
Με την εισβολή του ΄΄ισλαμικού κράτους΄΄ οι κοινότητες των Γεζίντι έμειναν εντελώς ανυπεράσπιστες, διότι ο ανδρικός πληθυσμός βρίσκονταν στα μέτωπα του πολέμου εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Η κοινότητα των Γεζίντι υπέστη συστηματικές σφαγές, βιασμούς, βασανισμούς, εκτοπισμούς, δουλεμπόριο των κοριτσιών και των γυναικών.
Μέχρι και σήμερα βρίσκουν ομαδικούς τάφους, ενώ δεκάδες χώροι λατρείας καταστράφηκαν από τους τζιχαντιστές. Από τους 550.000 Γεζίντι 360.000 εκτοπίστηκαν και ζουν σήμερα στο ιρακινό Κουρδιστάν ή στη Συρία ενώ 100.000 έχουν φύγει από τη χώρα.
«Άκου φίλε μου. Είδα μπροστά στα μάτια μου τους συγγενείς μου να σφάζονται, να αρπάζουν τις φίλες μου και να βιάζονται από δέκα άνδρες αλλά και μικρά ξαδέρφια μου να πουλιούνται στο παζάρι για 50 ευρώ. Πού ήταν η Ευρώπη, η Αμερική, η Ρωσία όταν πάθαμε όλα αυτά; Θέλουμε ειρήνη σε όλον τον κόσμο και τα παιδιά μας να ζήσουν όπως τα δικά σας» δήλωσε στο ethnos.gr η 30χρονη Γεζίντι Σάρα, η οποία βγήκε ζωντανή και όρθια από τη γενοκτονία των Γεζίντι στο Ιράκ.
Φτάνοντας στην ιερή τους πόλη την Lalish είχαμε την τύχη να συναντήσουμε πάρα πολύ κόσμο από την κοινότητα των Γεζίντι που είχαν έρθει να προσκυνήσουν τον τάφο του αγίου Udaybin Musafir. Η κοιλάδα στην οποία είναι χτισμένη η πόλη βρίσκεται στα 1000 μέτρα υψόμετρο. Χωμένη μέσα στα δέντρα και παρά την πολυκοσμία το περιβάλλον ήταν εντυπωσιακά γαλήνιο. Όλοι οι επισκέπτες ήταν καλοντυμένοι, μας καλωσόριζαν με ευγένεια και δέχονταν με χαρά να τους φωτογραφίσουμε. Ιδιαίτερα οι νέες γυναίκες ήταν όλες προσεγμένα μακιγιαρισμένες, κομψά ντυμένες με την παραδοσιακή φορεσιά, που περιλάμβανε λευκό φόρεμα και λουλακί μαντήλι στο κεφάλι επιδέξια φορεμένο αφήνοντας όλη την θηλυκότητα τους να ξεπροβάλει. Αυτό που μας έκανε πραγματικά εντύπωση ήταν το πόσο απελευθερωμένες έδειχναν συγκριτικά με τις άλλες γυναίκες της χώρας. Χωρίς σεμνοτυφίες και ταμπού πόζαραν με άνεση στον φωτογραφικό μας φακό. Γεγονός που στο υπόλοιπο βαθιά συντηρητικό Ιράκ λόγω θρησκειας δεν θα επιτρέπονταν ούτε και με την άδεια της αστυνομίας.
Ο ναός στο Lalish αρχιτεκτονικά θυμίζει σελτζούκικο τζαμί αναμιγμένο με αλλά ανατολίτικα στοιχεία. Πλησιάζοντας προς την είσοδο του ναού μας επισήμαναν πως δεν επιτρέπεται να πατήσουμε το κατώφλι γιατί θεωρείται πως εκεί βρίσκεται ο ….διάβολος. Δεξιά από την είσοδο υπήρχε ένα ανάγλυφο μαύρο φίδι το οποίο πιστεύεται πως προστατεύει τον ναό από το κακό. Ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού του ναού είναι σκαμμένο και στα πολλά σκοτεινά δωμάτια που υπάρχουν κάτω από τη γη γίνονται διάφορες τελετουργίες υπό το φως των κεριών. Στο προαύλιο του ναού μετά τις προσευχές οι οικογένειες έστρωναν κάτω τα τραπεζομάντιλα και όλοι μαζί γευμάτιζαν.
Το βράδυ φτάσαμε στην Erbil την πρωτεύουσα του Ιρακινού Κουρδιστάν και την τελευταία μέρα του ταξιδιού την αφιερώσαμε στα αξιοθέατα της πόλης. Τα παλαιότερα ίχνη της Erbil χρονολογούνται από το 6000 π.Χ. και η πόλη θεωρείται μια από αυτές με την πιο μακρόχρονη συνεχή κατοίκηση. Τα κύρια αξιοθέατα της είναι η καλοδιατηρημένη Ακρόπολη, σπάνιο δείγμα οχυρωμένης πόλης, το ιστορικό κέντρο και η τεράστια κλειστή αγορά.
Ένα μήνα πριν το ταξίδι μας στο Ιράκ δυο μη επανδρωμένα αεροσκάφη έριξαν βόμβες στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Ερμπίλ έχοντας στόχο τα αμερικανικά στρατεύματα που σταθμεύουν εκεί.
Το ταξίδι μας τέλειωσε ….αναίμακτα μεν αλλά όχι χωρίς ταλαιπωρία για κάποιους. Η σύντροφος μου Κατερίνα χρειάστηκε να υπομείνει τις γαστρεντερίτιδες, τον πυρετό και ένα σορό αλλά που με βρήκαν κατά την διάρκεια αυτού του ιδιαίτερου αλλά όμορφου ταξιδιού. Ευτυχώς το τεστ για τον covid λίγο πριν την αναχώρηση βγήκε αρνητικό και έτσι η ομάδα πέταξε στην ώρα της για την Ελλάδα.
νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί,
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί.
Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ
Καληνύχτα…
Πέτρος Τριανταφυλλίδης
