Eδώ είναι Αττική φαιό νταμάρι,
κι εγώ ένα πεδίο βολής φτηνό…
Ερωτικό (Άλκης Αλκαίος)
Ψηλά ήταν το νταμάρι κι από κάτω ο συνοικισμός. Αντιλαλούσε ολάκερο το βουνό κάθε φορά που σκάγανε τα φουρνέλα. Η σκόνη ταξίδευε στον αέρα και μέσα σε λίγα λεπτά έφτανε στα πρώτα σπίτια. Τρέχανε οι γυναίκες να προλάβουν να μαζέψουν από το σχοινί τα απλωμένα ρούχα…
Γύρω στο 1900, ξεκινά η ιστορία. Τότε τα περισσότερα λατομεία στο κέντρο της Αθήνας έκλεισαν με νόμο. Αναγκαστικά οι επιχειρήσεις μετακόμισαν έξω από αυτή, πιάσανε τους γύρω λόφους. Νταμάρια ανοίχτηκαν στο Γαλάτσι, στην Κυψέλη, στα Πατήσια.
Το νταμάρι στα τουρκοβούνια ξεκίνησε να λειτουργεί το 1927. «Η εταιρεία ΛΑΨΥ συνεστήθη με το συμβόλαιο 41640/24-2-1927 συμ/φου Κωνστ. Ιωάννου. Δι’ αυτού μεταβιβάζεται από την Κέκροψ Α.Ε. στη ΛΑΨΥ η ανατολική πλευρά των Τουρκοβουνίων, 186 στρεμμάτων, από το υψόμετρο 200 έως 330, με πρόσωπο την 23η οδό, που στο Ρ.Σ. ήταν ο άξονας της πλατείας του ιερού ναού (ιδέ διάγραμμα ΛΑΨΥ 1936 ΣτΕ 2763/2006). Η ΛΑΨΥ συγχωνεύθηκε με την Κέκροψ Α.Ε. το 1952 και συνεχίσθηκε η κατεδάφιση του βουνού μέχρι το 1976, που διά νόμου σταμάτησε το λατομείο» πληροφορούμαστε από γράμμα που έστειλε η κ. Ελένη Λαμπροπούλου-Ράπτη, Επίτιμο μέλος του Συλλόγου Περιβαλλοντικής Προστασίας Ψυχικού, στην εφημερίδα Καθημερινή.
Από την ίδια πηγή αντλούμε και τις εξής πληροφορίες:
Η αντίδραση των οικιστών του Ψυχικού στην επαπειλούμενη καταστροφή ήταν άμεση. Τα Τουρκοβούνια είχαν κηρυχθεί δασωτέα με το ΒΔ ΦΕΚ Α΄ 105/13/18-3-1915. Έτσι, το 1932, επιφανείς συμπολίτες μας, μεταξύ των οποίων οι Α. Σινιόσογλου και Μ. Σινιόσογλου, που είχαν μόλις κτίσει τα σπίτια τους (τα μετέπειτα ανάκτορα του Ψυχικού), προσέφυγαν στο ΣτΕ εναντίον του λατομείου. Διότι, σύμφωνα με έκθεση του νομιάτρου, «οι περίοικοι διατρέχουν τον κίνδυνον, αν εξακολουθήση η λειτουργία του λατομείου, να προσβληθούν υπό της παθήσεως γνωστής υπό το όνομα πνευμονοκονιάσεως».
«Επί πλέον, το λατομείο δεν διέθετε άδεια ως απαιτείται υπό του ν. 587/14».
– Εξεδόθη η απόφαση του ΣτΕ 1018/1933, όπου δηλούται ότι «βεβαιούται ότι το λατομείο λειτουργεί προ πολλών ετών και δη προ της ενάρξεως της ισχύος του ν. 587, επομένως διά την λειτουργίαν αυτού ουδεμία άδεια απαιτείται»!
Και τελικώς απορρίπτει την αίτηση ακυρότητος.
– Το δασικό περιβάλλον περιγράφεται:
1. Στην απόφαση αρ. 3997/συνεδρ. 262/8-10-1923 του Δήμου Αθηναίων, που εγκρίνει την ίδρυση και το σχέδιο του Ψυχικού του αρχιτέκτονος Αλεξάνδρου Νικολούδη.
2. Στη σύμβαση 21829/25-9-1924 μεταξύ δημάρχου Αθηναίων και «Κέκροψ» και το Π.Δ. κυρώσεώς της 18/20-11-1924 (ΦΕΚ Α΄ 292) κατά το άρθρο 7 του Ν.Δ. 17/7/1923. Στο συνημμένο σχέδιο ο περιβάλλων χώρος δηλώνεται ως «δάσος».
3. Στο εγκεκριμένο σχέδιο (ΦΕΚ Α΄ 342/20/24-11-1923), όπου οι υψομετρικές καμπύλες του περιβάλλοντος δεν διακόπτονται πουθενά για λατομείο ή ό,τι άλλο. Έτσι διαψεύδεται και η βεβαίωση «ότι λειτουργούσε το λατομείο προ της ενάρξεως ισχύος του ν. 587 και προ της ιδρύσεως του αυτόθι ομωνύμου συνοικισμού».
Οι παλιοί Καλογρεζιανοί θυμούνται ότι το νταμάρι δούλευε πυρετωδώς το 1933 γιατί τότε η Εθνική Τράπεζα έχτιζε σπίτια για τους υπαλλήλους της στη Φιλοθέη και υπήρχε μεγάλη ανάγκη από υλικά. Πολλοί μάλιστα από τον συνοικισμό είχαν δουλέψει εκεί γιατί ζητούσαν χέρια. Κι όχι μόνο άνδρες. Οι συνθήκες δουλειάς ήταν σκληρές, η εκμετάλλευση δεν έλειπε…
Έγραφε ένας εργάτης των Λατομείων στις 15.4.1934 στον Ριζοσπάστη:
Στα Λατομεία της Εθνικής Τράπεζας στην Καλογρέζα δουλεύουν 30-35 εργάτες απεριόριστες ώρες την ημέρα για μεροκάματο 40-60 δρχ οι εργάτες και 30-35 δρχ οι εργάτριες. Το δώρο δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Πριν λίγες μέρες πέρασε ένας χωροφύλακας απ’ τα γραφεία της εταιρίας χωρίς να κάνει καμιά παρατήρηση για την παραβίαση του 8ωρου. Γι’ αυτό επιβάλλεται στους εργάτες να βγάλουν επιτροπή αγώνα και να κινητοποιηθούν για εφαρμογή του δώρου, αύξηση του μεροκάματου και για όλα τα τα ζητήματά τους.
Τα νταμάρια στην ποίηση και στο τραγούδι
O Γιάννης Ρίτσος έγραψε το ποίημα «Στα νταμάρια» που μελοποίησε ο Νίκος Μαμαγκάκης και τραγούδησε ο Γιάννης Πουλόπουλος (Άλμπουμ: Έντεκα λαϊκά του Γιάννη Ρίτσου, 1972)
Απάνω στα νταμάρια κάτω στα νταμάρια
πέτρα και κάψα και λιωμένο σίδερο
Νερό ζητήσαμε και δεν είχανε
τραγούδι παίξαμε και δεν άκουσαν
Πέτρα και κάψα
Ένας σφαγμένος κόκορας
πηδούσε πέτρα πέτρα
Απάνω στα νταμάρια κάτω στα νταμάρια
είπαμε μόνοι το τραγούδι μας
μες στο καυτό καταμεσήμερο
Και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος έγραψε το «Ρημαγμένο νταμάρι» («Ποιήματα” των εκδόσεων Διαγωνίου, 1985).
Έρχονται ώρες που τι να σου κάνουν πια και τα χαμόγελα,
πέφτουν ένα ένα σαν τα εφτά πέπλα της Σαλώμης,
και στο τέλος απομένεις γυμνός, και τότε αρχίζουν όλα να κραυγάζουν•
τα μάτια κραυγάζουν: εμείς είμαστε που ρουφήξαμε τόση ομορφιά,
τα χέρια κραυγάζουν: εμείς είμαστε που συντελέσαμε στην υποταγή,
το σώμα κραυγάζει: εγώ είμαι που συσπάστηκα στην κτηνωδία
του καλοκαιριού,
οι στίχοι διαλαλούν τα μυστικά μας,
γίναμε πια σαν ιδιωτικό ημερολόγιο σε ξένα χέρια.
Έτσι είναι, δεν ωφελούν πια τα χαμόγελα, όσο κι αν είναι ανοιχτόκαρδα,
ούτε ωφελεί να κρατάς το στόμα κλειστό όταν όλα κραυγάζουν•
και τι να την κάνεις τη διπλομανταλωμένη αξιοπρέπεια της σιωπής
τώρα που όλοι ξέρουν ποιους ικετέψαμε, σε ποιες αγκαλιές
συσπειρωθήκαμε,
κι είναι το πρόσωπό μας σα νταμάρι ρημαγμένο
κι είμαστε σαν ψημένα κάστανα που εύκολα τα ξεφλουδίζει κανείς.
Οι εργάτες στα νταμάρια ωστόσο προτιμούσαν να διασκεδάζουν με το ερωτικό τραγούδι που έγραψε ο Μανώλης Αγγελόπουλος το 1969 (σε στίχους Μανώλη Σκαρπαθάκη) και είχε τον εύγλωττο τίτλο: Δυναμίτη με φιτίλι. Η πρώτη στροφή έχει ως εξής:
Δυναμίτη με φιτίλι
έχεις κούκλα μου στα χείλη
φίλησε με κι ας καούμε
και ας ανατιναχτούμε
ΙΝFO: Η βασική φωτογραφία του άρθρου είναι από το αρχείο της οικογένειας Σπ. Πασάλογλου που μου την έστειλε ο φίλος Βασίλης Βασιλειάδης. Οι υπόλοιπες είναι της ομάδας Codex που έχει έδρα την Αθήνα και συνεργάζεται με την E.P.A.S. (Εuropean Paranormal Activity Society) καθώς και με τον Ε.Ο.Ε (Ερευνητικό Οργανισμό Ελλήνων)
