Α΄ ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕΤΡΙΚΗΣ
1. Μετρική ή στιχουργική λέγεται ο κλάδος της αισθητικής του λόγου, που εξετάζει :
α) Τα μέτρα, πού αποτελούν τα στοιχεία του στίχου και γενικά του ποιητικού λόγου
β) Τους στίχους, που γίνονται από τα μέτρα,
γ) Τις στροφές, που αποτελούνται από τους στίχους.
δ) Το ποίημα, πού είναι ολοκληρωμένη ποιητική μορφή.
Μέτρο είναι το ρυθμικό ταίριασμα των άτονων και τονισμένων συλλαβών, πού αποτελούν τον στίχο και γενικότερα το ποίημα.
Στίχος είναι ένα ορισμένο σύνολο μέτρων, πού κλείνονται
μέσα .σε μια ρυθμική σειρά.
Ρυθμός είναι ή κανονική επανάληψις του τόνου, όπως αυτή αποτυπώνεται στην ψύχη του ανθρώπου με τον. σκοπό να
τον συγκινήσει.
Στροφή είναι ένα ορισμένο σύνολο στίχων.
Ποίημα είναι ένα σύνολο ρυθμικών νοημάτων, πού απευθύνονται στον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου.
Τομή. Λέγεται το κόψιμο του στίχου σε δυο μέρη όταν ο στίχος είναι μεγάλος.
Τόνος. Είναι ή πιο δυνατή φωνή σε ορισμένες συλλαβές.
Προσωδιακή και τονική ποίηση.
Προσωδιακή ποίηση λέγεται εκείνη πού βασίζεται επάνω στην κανονική εναλλαγή μακρών και βραχέων φωνηέντων και με βάση αυτό το γεγονός προσπαθεί να δημιουργήσει ρυθμικά σύνολα. Προσωδιακή ποίηση είναι ή αρχαία Ελληνική ποίηση.
Τονική ποίηση λέγεται εκείνη πού βασίζεται επάνω στη κανονική εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών και με βάση αυτό το γεγονός προσπαθεί να δημιουργήσει ρυθμικά σύνολα. Τονική ποίηση είναι ή νέα Ελληνική ποίηση.
Αρχή της νεοελληνικής τονικής ποίησης.
Πότε αρχίζει ή τονική ποίηση δεν μπορούμε να καθορίσουμε ακριβώς. Μερικοί βλέπουν τονικά ρυθμικά σύνολα και στον Ευριπίδη ακόμα. Εκείνο πού είναι βέβαιο είναι, οτι μέσα στην δεύτερη περίοδο της Βυζαντινής Εποχής βλέπουμε να αρχίζει να αναπτύσσεται το τονικό μετρικό σύστημα, μια και που από πολύ καιρό τα φωνήεντα και τα σύμφωνα είχαν πάψει να προφέρονται προσωδιακά. Έτσι ή τονική νεοελληνική ποίησή έχει τις βάσεις της στο Βυζάντιο.
Β’ ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΑΥΤΩΝ
Το μέτρο είναι ή βάση τον ποιητικού λόγου και δίνει το χρώμα στο ποίημα. Δηλαδή το μέτρο δεν διαλέγεται στη τύχη, αλλά δημιουργείται στην ψυχή του ποιητή ή ανάγκη να μεταχειριστεί το ένα η το άλλο μέτρο σύμφωνα με αυτά πού θέλει να πει, ώστε να δημιουργηθεί στην ψυχή του ακροατή ή αναγνώστη μια συγκίνηση και να ζήσει και εκείνος αυτό που έδωσε την έμπνευση στον ποιητή. Σκοπός του μέτρου είναι να δώσει στο περιεχόμενο του ποιήματος μια μελωδική αρμονία, έναν ρυθμό, που πιο εύκολα θα συγκινήσει τον άλλον.
Όπως το τραγούδι έχει τη μουσική έτσι το ποίημα έχει το μέτρο. Ο ρυθμός που γεννιέται από το μέτρο συγκινεί πιο εύκολα τον άλλον.
Τα είδη του μέτρου είναι πέντε και χωρίζονται κατ αρχήν σε δισύλλαβα και σε τρισύλλαβα.
Δισύλλαβα μέτρα είναι το ιαμβικό και το τροχαϊκό.
Τρισύλλαβα μέτρα είναι το δακτυλικό , το μεσοτονικό, ( πού άλλοι ,το λένε και άμφίβραχυ) και το αναπαιστικό. ή τονισμένη συλλαβή παριστάνεται με το σημείο _ και ή άτονη με το σημείο — .
Το Ιαμβικό μέτρο ή Ίαμβος έχει δυο συλλαβές και τονίζεται στην δεύτερη ( — _ ).
Π.χ. παιδί, γελά, ζωή κ.λ.π. Τον Ίαμβο μεταχειρίζεται ή νεοελληνική ποίηση κυρίως σε σοβαρά με βαρεία μοτίβα θέματα.
Παράδειγμα ποιήματος : Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν
Το Τροχαϊκό μέτρο ή Τροχαίος έχει δυο συλλαβές και τονίζεται στην πρώτη ( _ — )
Π.χ. έλα, μνήμη, ζώον κ.λ.π. Το τροχαϊκό μέτρο μεταχειρίζεται ή νεοελληνική ποίηση κυρίως σε μοτίβα πρόσχαρα ,εύθυμα χαριτωμένα και ελαφρά θέματα.
Παράδειγμα ποιήματος : Ο Εθνικός μας Ύμνος είναι γραμμένος σε τροχαϊκό μέτρο
Το Δακτυλικό μέτρο ή Δάκτυλος έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται στην πρώτη ( _ — —)
Π.χ. τρέξετε, έλατο κ.λ.π.Το δακτυλικό μέτρο μεταχειρίζεται ή νεοελληνική ποίηση κυρίως σε μοτίβα ηρωικά και επικά
Παράδειγμα ποιήματος : Ξύπνα δροσιά της αυγής και φεγγάρι
Το Μεσοτονικό μέτρο ή Αμφίβραχυς έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται στην δεύτερη (— _ — ) Π.χ. καλώστον, λεβέντης, ζωούλα κ .λ. π.
Παράδειγμα ποιήματος : Τα πρώτα μου χρόνια τ’ αξέχαστα
Το Αναπαιστικό μέτρο ή Ανάπαιστος έχει τρεις συλλαβές και τονίζεται στην τρίτη (— — _ )
Π.χ. τρομερός, ζωντανός, ξενυχτώ κ.λ.π.
Παράδειγμα ποιήματος :
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η δόξα μονάχη ….
Μιλώντας για συλλαβές τονισμένες και άτονες πρέπει να τονίσουμε, πώς οι άτονες λέξεις της νέας Ελληνικής γλώσσας πολλές φορές πάνε μαζί με τονισμένες συλλαβές και σχηματίζουν μέτρο π.χ. Καλώστον (— _ — ), Ξαναρθώ (— — _ ), να σου πώ (— — _ ), δεν μου λες ( — — _ ) κ. λ. π.
Μονοσύλλαβα μέτρα δεν υπάρχουν. Βρίσκονται όμως μονοσύλλαβοι στίχοι
Πχ : Ζεύς Φευ Φως Δός
Γ΄ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ
Η ηχητική ομοιότητα στο τέλος δύο ή περισσότερων στίχων (ή «από το τελευταίο τονισμένο φωνήεν και μετά», Κοκόλης 1993) λέγεται ομοιοκ
αταληξία ή ρίμα (στην καθαρεύουσα: ομοιοτέλευτον). Η ομοιοκαταληξία διακρίνεται σε οξύτονη (όταν η τελευταία λέξη του στίχου τονίζεται στη λήγουσα), παροξύτονη (όταν τονίζεται η προτελευταία συλλαβή του στίχου) ή προπαροξύτονη (όταν τονίζεται η προπαραλήγουσα της καταληκτικής λέξης του στίχου).
Τα βασικά είδη ομοιοκαταληξίας είναι τα εξής:
Ζευγαρωτή (ααββ κτλ.)
Πλεχτή (αβαβ κτλ.)
Σταυρωτή (αββα κτλ.)
Ζευγαροπλεχτή (ααβγγβ κτλ.).
Συνίζηση: Συνίζηση είναι η συμπροφορά δύο φωνηέντων σε μια μετρική συλλαβή, π.χ. «η μαύρη πέτραολόχρυση και το ξερό χορτάρι» (Δ. Σολωμός).
Χασμωδία: Η χασμωδία δημιουργείται όταν συναντώνται δύο αλλεπάλληλα φωνήεντα σε συνεχόμενες συλλαβές στο μέσο μιας λέξης ή στη συνεκφορά δύο συνεχόμενων λέξεων, π.χ. «καλότυχοι/οι νεκροί που λησμονάνε» (Λ. Μαβίλης).
Παρήχηση: Παρήχηση δημιουργείται όταν επαναλαμβάνονται ο ίδιος συμφωνικός ήχος (του ίδιου ή των ίδιων συμφώνων) σε έναν ή περισσότερους στίχους, π.χ. «Ο σιγανός αιγιαλός εγέλα γάλα όλος» (Π. Σούτσος).
Ποιητική άδεια: Ποιητική άδεια είναι το δικαίωμα του ποιητή να παραβιάζει τους κανόνες της γραμματικής ή/και της στιχουργικής. Θεωρείται συνήθως σφάλμα και χρησιμοποιείται ειρωνικά.
Σίμος Κουσκούνης
Πηγές
Διαδίκτυο
Ελληνική Μετρική του Γιάννη Σαράλη
