Οι ανθρακωρύχοι της Μπάλια στη Μικρά Ασία υπήρξαν πρωτοπόροι, τόσο στην εξορυκτική διαδικασία όσο και στους κοινωνικούς αγώνες. Μετά την Καταστροφή, πολλοί από αυτούς ήρθαν στην Ελλάδα και δούλεψαν στα λιγνιτωρυχεία της Χαλκιδικής και της Κύμης. Κουμιώτες, όπως είναι γνωστό, ήταν οι εργάτες στα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας… Ένα όνομα, μάλιστα, φαίνεται να συνδέει τις δυο εποχές…
Η ιστορία της Μπάλια…
Η Μπάλια, η Παλαιά όπως ονομαζόταν τα βυζαντινά χρόνια, κατοικήθηκε περί τα τέλη του 18ου, αρχές 19ου αιώνα από Πόντιους μεταλλωρύχους. Αυτοί απετέλεσαν τη μαγιά του εργατικού δυναμικού της Ελληνικής Εταιρείας Λαυρίου, που ανέλαβε το 1880 τα μεταλλεία της Μπάλιας, του Καραϊντίν, της Δόμας και το λιγνιτικό πεδίο του Μαντζιλίκ.
Το 1890 από τους 230 εργαζομένους στα μεταλλεία, 62% είναι Έλληνες Μικρασιάτες ή από άλλες περιοχές της οθωμανικής επικράτειας, 15,5% Ελλαδίτες, 9% μουσουλμάνοι διαφόρων εθνοτικών προελεύσεων, 7% Αρμένιοι, 6,5% Ιταλοί μεταλλωρύχοι.
Το 1892 Κωνσταντινουπολίτες ίδρυσαν την Οθωμανική Ανώνυμη Εταιρεία των Μεταλλείων Μπάλιας-Καραϊντίν, που διαδέχθηκε στην Μπάλια την Ελληνική Εταιρεία Λαυρίου. Στο μεταξύ ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε. Το 1902 έφτασε τις οκτώ χιλιάδες από τους οποίους οι έξι χιλιάδες είναι Έλληνες.
Το 1908 ξέσπασε στην Μπάλια μία από τις πρώτες εργατικές απεργίες στην οθωμανική επικράτεια. Το 1913 ο διοικητής τής Περιφέρειας Μπαλικεσίρ, στην οποία υπάγεται η Μπάλια, Μεχμέτ Ρεσίντ, σκληροπυρηνικός Νεότουρκος, άρχισε τις διώξεις κατά των Ελλήνων της περιοχής. Πρώτος στόχος του, οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία. Το 1914, εκδιώχθηκαν χιλιάδες Έλληνες της περιοχής, ανάμεσά τους και πολλοί μεταλλωρύχοι κατέφυγαν στην Ελλάδα.
Το 1915, οι 480 Αρμένιοι της Μπάλιας έπεσαν θύματα του σχεδίου εξόντωσης των Αρμενίων στην οθωμανική επικράτεια. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Έλληνες μεταλλωρύχοι και μεταλλουργοί στρατεύτηκαν στα τάγματα θανάτου (αμελέ ταμπουρού).
Το 1920 η Μπάλια πέρασε υπό ελληνικό έλεγχο αλλά το 1922. Με την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, οι Έλληνες της περιοχής επιχείρησαν να περάσουν στη Λέσβο. Την τύχη των Ελλήνων και λίγων Αρμενίων περιγράφει ο Ρενέ Πιο, στο βιβλίο «Οι τελευταίες ημέρες της Σμύρνης»:
«Στις 20 του μηνός, οι Χριστιανοί, συμπεριλαμβανομένου και του ανώτερου προσωπικού των μεταλλείων της Μπάλιας, συγκεντρώθηκαν και οδηγήθηκαν δήθεν προς την ενδοχώρα. Όταν έφτασαν σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από την Μπάλια, σε τοποθεσία που λεγόταν Τσακαλάρ, όλοι οι Χριστιανοί, περίπου 600 τον αριθμό, σκοτώθηκαν από κτυπήματα ξιφολόγχης δίπλα σε τάφρους που είχαν ετοιμαστεί από την προηγούμενη μέρα. Έβαλαν φωτιά στα πτώματα και οι στρατιώτες έμειναν στην περιοχή δύο ή τρεις μέρες, μέχρι να κατακαούν όλα»
Στην Μπάλια τα μεταλλεία έκλεισαν για δεκατρείς μήνες. Η γαλλική εταιρεία Πεναρόγια που τα επαναλειτούργησε δεν κατάφερε να τους δώσει ζωή και στα μέσα της δεκαετίας του 1930 έκλεισαν. Τότε οι εργαζόμενοι μεταλλωρύχοι πραγματοποίησαν μεγάλη «πορεία πείνας», από την Μπάλια στο Μπαλικεσίρ (55 χιλιόμετρα), στην πρώτη μεγάλη εργατική διαμαρτυρία της κεμαλικής περιόδου*
*Αποσπάσματα από το άρθρο του Φαίδωνα Παπαθεοδώρου, «Μεταλλωρύχοι – μεταλλουργοί στο «Λαύριο» της Εγγύς Ανατολής» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ιστορικά» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, 21 Ιουλίου 2013.
Η πόλις του κάτω κόσμου–Ο Αρής –Το πηγάδι του Παραδείσου
Σπουδαίον δεν είνε να ανέβη κανείς την Μπάλια όσον να την κατέβη, να κάμη ένα γύρον μέσα εις τα σπλάχνα της, εις τας αρτηρίας εκείνας του μεταλλείου όπου ρέει αντί αίματος ο αργυρομόλυβδος. Η Μπάλια της επιφανείας είνε η αποικία. Το κράτος ευρίσκεται κάτω, χαμηλά, τόσον χαμηλά ώστε λέγει κανείς ότι φθάνει εις τον άλλον ουρανόν.
Ανάμεσον των δύο αυτών ουρανών, του ουρανού του ηλίου και του ουρανού του σκότους, όπου λάμπει ο ήλιος του πλούτου, η θέλησις υφίσταται φοβεράν δοκιμασίαν. Επάνω ή κάτω;
Ο δισταγμός ευρίσκεται εις το χείλος του πηγαδιού. Αλλά κάτω, βαθύτερα, η ικανοποίησις, η βεβαιότης. Απ’ έξω μόνον τριγυρίζει ο φόβος, μέσα η θετικότης. Και είνε όλοι θετικοί οι άνθρωποι οι οποίοι ασχολούνται εις την έρευναν αυτήν την λυσσαλέαν εις τα ενδότερα της γης.
Ο Αρής, ο γίγας αυτός λόφος ο οποίος όσον καπνίζει φέρει ευτυχίαν εις την Μπάλιαν, ο οποίος απ’ έξω κουλουριάζεται ατάραχος χωρίς να φαίνεται ότι συγκινείται από το σκάψιμο των σπλάχνων του είνε το ιδεώδες του μεταλλείου, Χίλιοι περίπου άνδρες περιπατούν μέσα ανασκαλεύοντες τον θώρακά του. Πού και πού υπόκωφοι στεναγμοί βγαίνουν από το στόμα του πηγαδιού του.
Η πόλις αύτη του Αρή είνε πολυόροφος. Πάτωμα προς πάτωμα φθάνει να είνε το τελευταίον εις βάθος 240 μέτρων. Δεν είναι εξαιρετικόν το εν από το άλλο. Το όλον είναι πλήρες ενδιαφέροντος. Διάδρομοι, στοαί, σιδηρόδρομοι, εργοστάσια, ηλεκτρικόν φως, αναβρυτήρια, ταπετσαρία, η ωραιοτέρα ταπετσαρία που είδα εις την ζωήν μου… από άργυρον.
Εξήντα χιλιόμετρα δρόμους έχει περίπου ο Αρής εις τον θώρακά του, πλατείας εν τω μέσω αυτών όπου διασταυρούνται τα αμαξάκια του μεταλλείου.
Έχει πάντοτε νύχτα. Ο ήλιος δεν είνε ο Θεός της. Μόλα ταύτα η νυξ εκείνη κάμνει τους γλυκυτέρους χρωματισμούς επάνω εις την μολυβένιαν εκείνην επιφάνειαν. Ο ήλιος εκεί βγαίνει μέσα από το μεταλλείον. Προχωρούμεν αλλού εις ατμόσφαιραν υγράν, αλλού εις χλιαράν σχεδόν ως εις προθάλαμον λουτρού. Η φύσις ηθέλησεν ώστε από τας αντιθέσεις της να γεννάται η ζωή και από την εναλλαγήν εκείνην του αέρος από τα ψυχρά εις τα θερμά στρώματα όλον το μεταλλείον κάτω έχει άνεσιν αερισμού**
**To άρθρο αυτό, που υπογράφει ο Ε. Παντελίδης, και οι φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό«Κόσμος», τεύχος 1ης Αυγούστου 1910.
Ο Γρυπάρης Γεώργιος Ν.
Ο Γεώργιος Γρυπάρης είναι μηχανικός μεταλλείων που πιθανόν να φοίτησε στη σχολή μεταλλείων της Λιέγης.
Τους μήνες Αύγουστο, Σεπτέμβριο, Οκτώβριο 1907 είχε επισκεφθεί την Μπάλια, πιθανόν στο πλαίσιο εκπαιδευτικού – αναγνωριστικού ταξιδιού.
Το 1900 ο Γρυπάρης έχει εγγραφεί ως ήδη πτυχιούχος στην Ecole des Mines στο Παρίσι. Δεν έχουμε, όμως, διαπιστώσει αν ολοκλήρωσε τα σπουδές του.
Το 1908 και το 1911 εργάζεται ως μηχανικός μεταλλείων στα μεταλλεία Κασσάνδρας της Χαλκιδικής, που ανήκε τότε στην Οθωμανική Επικράτεια. Σημειώνουμε ότι η Société Anonyme Ottomane des Mines de Kassandra είχε ιδρυθεί από τους ίδιους Κωνσταντινουπολίτες επενδυτές που είχαν ιδρύσει τη Société Anonyme Ottomane des Mines de Balia Karaidin και η πορεία της ήταν παράλληλη με αυτή της Μπάλιας.
Το 1913 φαίνεται να εργάζεται στην Γκίζα (6 rue Cleopatre) κοντά στο Κάιρο της Αιγύπτου. Το 1917 φαίνεται να εργάζεται στη Νότια Ρωσία (Gouvernement de Volynie), στην Baranovka κοντά στο Σότσι.
Ο Γεώργιος Ν. Γρυπάρης πιθανόν να έχει συγγενική σχέση με τον Νίκο Γρυπάρη που, το 1933 είναι διευθυντής του λιγνιτωρυχείου Αλιβερίου και το 1952 φέρεται ιδιοκτήτης λιγνιτωρυχείου στο Νέο Ηράκλειο.***
***Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τη σελίδα στο Facebook: Μπάλια Σύλλογος Μπαλιωτών Μ. Ασίας
