Σαν σήμερα πριν από 80 χρόνια έγινε το Μπλόκο της Καλογρέζας που βύθισε τον συνοικισμό στο πένθος και στην οργή. Ωστόσο το αίμα των 22 εκτελεσμένων δεν μπόρεσε να βρει δικαίωση μετά την απελευθέρωση καθώς οι υπαίτιοι του εγκλήματος ουδέποτε τιμωρήθηκαν ενώ οι πενιχρές αποζημιώσεις που δόθηκαν στους συγγενείς των θυμάτων στάθηκε αδύνατο να παρηγορήσουν τις χαροκαμένες οικογένειες.
Ένας από τους 22 που στήθηκε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα των χωροφυλάκων ήταν ο 26χρονος Γιώργος Χρυσαυγής…
Αναδημοσιεύουμε από το βιβλίο «Σαν πουλιά τα τουφεκάν»*
Καθόταν σκυφτός στο σκαμνί του και πάλευε να διορθώσει το παπούτσι που ’χε στα χέρια του. Ξάφνου η πόρτα παραβιάστηκε και τρεις τσολιάδες εμφανίστηκαν στο κατώφλι της. Απ’ την τρομάρα που πήρε, άνοιξε το στόμα και τα καρφιά που έσφιγγε στα χείλη του, έπεσαν στο πάτωμα. Τον έπιασαν και τον κατέβασαν στο τμήμα για ανάκριση.
Τον χτυπούσαν και τον βασάνιζαν, για να μαρτυρήσει ποιος του είχε δώσει την προκήρυξη που βρήκαν στο τσαγκάρικό του. Εκείνος δεν μιλούσε, αυτοί συνέχιζαν. Κι όσο δεν άνοιγε το στόμα, τόσο τσαντιζόντουσαν. Τέλος, ο Λάμπου έδωσε διαταγή να τον βγάλουν στην πλατεία το στόμα, τόσο τσαντιζόντουσαν.
Επιδεικτικά μπροστά στους συγκεντρωμένους ο στρατηγός άρχισε να ανεβοκατεβάζει τη μαγκούρα που κρατούσε πάνω στο διπλωμένο κορμί. Έριξε δυο-τρεις μαγκουριές, στην τέταρτη ακούστηκε ένα «κρακ» και το ξύλο έσπασε. Όλοι τότε ανάσαναν, είπαν πως πάει τέλειωσε το μαρτύριο του τσαγκάρη. Όμως ένας τσολιάς, για να φανεί καλός στα μάτια του διοικητή του, έσκυψε και πήρε το τσακισμένο ξύλο.
«Βρε παλιοτόμαρο, αξίζεις εσύ τη μαγκούρα του στρατηγού;» είπε και συνέχισε να τον βαράει. Πάλι δεν έβγαλαν τίποτα και τότε ο Λάμπου έδωσε διαταγή: «Τουφεκίστε τον!». Ένας τσολιάς ακούμπησε το όπλο στο στήθος του Χρυσαυγή. Πέρασε το δάκτυλο στη σκανδάλη και τον κοίταξε στα μάτια. Οι αιχμάλωτοι κράτησαν την ανάσα τους. Αντί για το «μπαμ», όμως, που όλοι περίμεναν, ακούστηκε ένα γέλιο. Ο τσολιάς είχε κατεβάσει το όπλο του και δεν σημάδευε πια τον τσαγκάρη. Σε λίγο τον πήραν πάλι μέσα…
Σύμφωνα με το πιστοποιητικό θανάτου, που υπέγραψε ο γιατρός Εμμανουήλ Βασιλείου ο θάνατος του Γιώργου Χρυσαυγή επήλθε «περί την 5η ώρα, εκ πολλαπλών τραυμάτων πυροβόλου όπλου».
Η «δίκη»
Η δίκη των υπευθύνων για το Μπλόκο της Καλογρέζας ξεκίνησε στις 5 Νοέμβρη 1946, μέρα Τρίτη στο Γ’ Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων, που συνεδρίαζε στην αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών. Κατηγορούμενοι ήταν οι: 1. Aλέξανδρος Λάμπου, υποστράτηγος Χωροφυλακής 2. Ιωάννης Πλυτζανόπουλος, συνταγματάρχης Πεζικού 3. Ιωάννης Σκούρας, ταγματάρχης Χωροφυλακής, 4. Κωνσταντίνος Γκίνος, υποστράτηγος Χωροφυλακής, 5. Ευσέβιος Παρθενίου, αντισυνταγματάρχης Χωροφυλακής, 6. Αθανάσιος Μαντάς, ανθ/ρχος Χωροφυλακής, 7. Ευτύχιος Παπαγρηγοράκης, ανθ/ρχος Χωροφυλακής, 8. Νικόλαος Ψιλόπουλος, μηχανικός, 9. Βασίλειος Παπαοικονόμου, ταγματάρχης Χωροφυλακής, 10. Γεώργιος Μωραΐτης, συνταγματάρχης Χωροφυλακής, 11. Κωνσταντίνος Παπακώστας, μοίραρχος Χωροφυλακής 12. Γεώργιος Μαντάς, 13. Ιωάννης Μόρφης, 14. Σπυρίδων Κωνσταντινίδης, 15. Κίμων Καράμπελας. Οι πέντε τελευταίοι δικάζονταν ερήμην…
Η δίκη κράτησε τέσσερις μήνες… Στις 21 Φλεβάρη 1947 ξεκίνησε η διάσκεψη του δικαστηρίου. Στις 5 Μάρτη 1947, μέρα Τετάρτη, εκδόθηκε επιτέλους η απόφαση που όλοι ανέμεναν. Όμως τι έκπληξη! Από τους 15 κατηγορουμένους αθωώωθηκαν οι 13! Καταδικάστηκαν μόνο δυο, στην ουσία ένας, ο Αλέξανδρος Λάμπου γιατί ο Κωνσταντινίδης ήταν ήδη νεκρός. Στο σκεπτικό των δικαστών γινόταν λόγος για «αγνώστους» που «εκ προμελέτης απεφάσισαν καὶ εσκεμμένως εξετέλεσαν ανθρωποκτονίαν κατὰ του Πάν. Μικροπούλου». Ομοίως και «κατά των Αιμιλίου Μαυρίδου, Γεωργίου Παπαδημητρίου και Κων. Βουτσά».
Ο Λάμπρου κρίθηκε ένοχος μόνο για το ότι «εκ προθέσεως παρεκίνησεν τοὺς ανωτέρω (αγνώστους) εις την εκτέλεσιν της ως άνω αξιοποίνου πράξεως, προστάζων και παραγγέλλων και μεταχειριζόμενος επίτηδες το πάθος και την ψυχικήν αυτών ορμήν». Και ναι μεν καταδικάστηκε δις εις θάνατο αλλά αποφυλακίστηκε πέντε χρόνια μετά.
Οι αποζημιώσεις
Οι Σπύρος Πασάλογλου, Σταυρούλα Κλεομβρότου, Ευθυμία Μπαλακάκη που συνελήφθησαν και βασανίστηκαν στο Μπλόκο παρέστησαν στη δίκη ως πολιτικοί ενάγοντες αιτούμενοι 1.000.000 δρχ έκαστος, ως ψυχική οδύνη. Το δικαστήριο απέρριψε τις αιτήσεις των δυο γυναικών. Και μόνο στον Πασάλογλου που εστάλη σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Γερμανία, υποχρέωσε τους καταδικασθέντες «ίνα αλληλεγγύως και δια προσωπικής των κρατήσεως πληρώσωσι χρηματικήν ικανοποίησιν λόγω ψυχικής οδύνης ην εκ του αδικήματος υπέστη ούτος δραχμάς τριακοσίας χιλιάδας (300.000) και δι’ αμοιβήν των πληρεξουσίων του δικηγόρων δραχμάς εκατό χιλιάδας (100.000)»**
Ωστόσο ο Νόμος (812/1943), που είχε ψηφιστεί επί της (κατοχικής) κυβέρνησης Ιωάννη Ράλλη έδινε το δικαίωμα στις οικογένειες, των θυμάτων να διεκδικήσουν συντάξεις καθώς το άρθρο 1 ανέφερε: «Έλληνες πολίται εκ του άμαχου πληθυσμού έχοντες συμπεπληρωμένο το 14ο έτος της ηλικίας των και ανεξαρτήτως φύλου, φονευθέντες, θανόντες ή υποστάντες διαρκή μείωσιν της προς εργασίαν ικανότητος, συνεπεία οιουδήποτε γεγονότος, οφειλομένου εις την διαρκούσαν γενικήν εμπόλεμον κατάστασιν και επισυμβάντος κατά το από 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι λήξεως της διαρκούσης γενικής εμπολέμου καταστάσεως χρονικόν διάστημα, εξομοιούνται προς στρατιώτας και δικαιούται συντάξεως αυτοί τε και αι οικογένειαι αυτών, κατά τους ισχύοντας περί πολεμικών συντάξεων νόμους».
Κάνοντας χρήση του νόμου αυτού ο 64χρονος πατέρας του εκτελεσμένου Γιώργου Χρυσαυγή κίνησε τη διαδικασία για την απονομή συντάξεως προσκομίζοντας βεβαίωση από τον δήμαρχο Ν. Ιωνίας** με ημερομηνία 23.2.45 ότι «ο αποβιώσας εκ τυφεκισμού την 15ην Μαρτίου 1944 Χρυσαυγής Γεώργιος… κατέλιπεν εν ζωή τον πατέρα του Ιωάννη, την μητέρα του Μαρία και τρεις αδερφές έγγαμες (35, 31 και 26 χρονών αντίστοιχα)».
Η Α Επιτροπή Κανονισμού Πολεμικών Συντάξεων που συνεδρίασε στις 12 Ιουλίου 1945, έλαβε την εξής απόφαση: «Επειδή εκ των προσαγομένων κατά νόμον επισήμων δικαιολογητικών διαβιβασθέντων δια του υπ. αριθ. 7861/16316 της 27.6.45 εγγράφου του Υπουργείου Εσωτερικών προκύπτει ότι ο Γεώργιος Ιωάννου Χρυσαυγής, Έλλην πολίτης εκ του αμάχου πληθυσμού… εξετελέσθη την 15.3.44 ότε δυνάμεις γερμανών στρατιωτών των αρχών Κατοχής με αξιωματικούς επικεφαλής καθώς και τοιαύτη των Ταγμάτων Ασφαλείας αφίχθη εις Καλογρέζαν και προέβη εις συλλήψεις πολλών κατοίκων Καλογρέζης τους οποίους και εξετέλεσαν οι Γερμανοί δια τυφεκισμού εις το νοτιοδυτικόν άκρον του συνοικισμού δια τον λόγον ότι πάντες ανήκον εις οργανώσεις αίτινες αντέδρων εις τα σχέδια των Γερμανών μεταξύ των οποίων εκτελεσθέντων ήτο και ο ανωτέρω όστις κατέλιπε τον νόμιμον πατέρα του Ιωάννη Γεωργίου Χρυσαυγή.
Επειδή κατά ταύτα και εφόσον ο θάνατος του ειρημένου οφείλεται εις γεγονός έχον σχέσιν με την γενικήν εμπόλεμον κατάστασιν υφ΄ην έννοιαν αναφέρεται ο όρος ούτος εν των άρθρω 1 του Ν. 812 του 1943 ο παρ΄αυτού εν ζωή καταλειφθείς πατήρ του Ιωάννης δικαιούται την εν άρθρω 1 του ΝΔ 1260 του 1942 οριζομένης συντάξεως οικογενείας αγάμου στρατιώτου προν ον εξομοιούται ο φονευθείς δυνάμει του άρθρου 1 του Ν.812 του 1943 ήτοι, μηνιαίας συντάξεως δραχμών 2.000 δραχμών πληρωτέαν από της 1ης Ιουλίου 1945 εκ του ταμείου Ν. Ιωνίας»..
Ένα δακτυλίδι
Εκκρεμούσαν πάντα οι περιβόητες γερμανικές αποζημιώσεις για τα εγκλήματα που έκαναν οι Ναζί στην Ελλάδα. Όμως το 1960 χάθηκε κάθε ελπίδα καθώς με νόμο ανεστάλη στην Ελλάδα η ποινική δίωξη των Γερμανών εγκληματιών πολέμου και ακυρώθηκαν τα διωκτικά έγγραφα που είχαν εκδοθεί (οι δικογραφίες στάλθηκαν στις γερμανικές δικαστικές Αρχές). Η είδηση προκάλεσε οργή (και) στην Καλογρέζα που διεκδικούσε αποζημιώσεις για τα θύματα του Μπλόκου.
Η εγγονή του εκτελεσμένου Αιμίλιου Μαυρίδη, Αιμιλία θυμάται τα λεγόμενα της μητέρας της: «Με τη μικρή αποζημίωση που πήρα αγόρασα ένα δακτυλίδι. Λέω. “Πες πως μου το αγόρασε ο μπαμπάς μου. Να το βλέπω στο χέρι μου και να τον θυμάμαι” μου είπε κάποτε η μάνα μου» .
*Από το βιβλίο του Κώστα Χαλέμου, «Σαν Πουλιά τα Τουφεκάν», (Αθήνα 2014).
**ΓΑΚ Πρακτικά Ειδικού Δικαστηρίου Αθηνών
***Δήμαρχος Ν. Ιωνίας ήταν από τις 16.1.1945 ο διορισμένος με απόφαση του υπουργού Εσωτερικών, ο αντιστράτητος εν αποστρατεία Δημήτριος Λαγός…
Ευχαριστώ τον Κυριάκο Αυγερίδη για τις πληροφορίες και το υλικό που αφορά στον Γεώργιο Χρυσαυγή
