Στην αυλή του Ταμερλάνου

 

Πριν 15 χρόνια αποφάσισα να πάω στην καρδιά της κεντρικής Ασίας στο Ουζμπεκιστάν. Εκεί έζησε για πολλά χρόνια ως πολιτικός πρόσφυγας ο θείος μου Χρήστος Τριανταφυλλίδης. Γύρω στο 1985, όταν ήταν περίπου 67 χρονών, επαναπατρίστηκε.

Η μάνα του, η γιαγιά Δεσποίγγοπα, 95 χρονών τότε, είδε τον γιο της μετά από σχεδόν 40 χρόνια. Πονεμένες ιστορίες από τα σκοτεινά χρόνια του Εμφυλίου.  Ο θείος Χρήστος σε κάθε επίσκεψη μου περιέγραφε πάντα συγκινημένος την ζωή του σε αυτή την άγνωστη και μακρινή για μένα χώρα.

Επίσης ο παιδικός μου φίλος Γρηγόρης Ραφαηλίδης γεννήθηκε στο Κοκάντ του ανατολικού Ουζμπεκιστάν.
Ο παππούς του από τον Πόντο πέρασε στη γειτονική Σοβιετική Κριμαία το 1921 για να γλυτώσει από το μαχαίρι του Κεμάλ. Μετά από είκοσι τρία χρόνια παραμονής στην Σεβαστούπολη της Κριμαίας, εκτοπίστηκε η οικογένεια του μαζί με χιλιάδες άλλους Έλληνες Πόντιους της Κριμαίας και του Καυκάσου στις στέπες της κεντρικής Ασίας. Η αιτία της εκτόπισης των ελληνικών πληθυσμών ήταν πως ήταν «εχθροί του λαού»… Μια άλλη τραγική ιστορία χιλιάδων ανθρώπων που παραμένει άγνωστη για πολύ κόσμο.

Το επόμενο διάστημα άρχισα να διαβάζω την ιστορία αυτής της άγνωστης χώρας και ιδιαίτερα για τον ελληνισμό που βρέθηκε στην περιοχή.

Αλήθεια πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει μια περιοχή η οποία ήταν τόπος εξορίας και εκτοπισμού;
Διαβάζοντας τα βιβλία ‘’Σαμαρκάνδη’’ του Αμίν Μααλούφ, ένα μυθιστόρημα με ιστορικό υπόβαθρο με κεντρικό πρόσωπο τον Πέρση ποιητή Ομάρ Καγιάμ και το ανεπανάληπτο ‘’Το ταξίδι στην αυλή του Ταμερλάνου’’ το οποίο είναι το αυθεντικό ημερολόγιο της πορείας της ισπανικής αποστολής προς την Σαμαρκάνδη το 1403 με 1406, πληροφορήθηκα πως αυτός ο ξεχωριστός τόπος με τόσο πλούσια ιστορία έχει να σου δείξει πολλά.
Ήδη ο προορισμός του επόμενου ταξιδιωτικού μου οδοιπορικού είχε κλειδώσει.

Αυτό όμως που με έκανε να πάρω το πρώτο αεροπλάνο και να φύγω για το Ουζμπεκιστάν ήταν όταν διάβασα τα γράμματα που έστειλε από το Ουζμπεκιστάν το 1929 ο μεγάλος συγγραφέας και ταξιδευτής Νίκος Καζαντζάκης στην αγαπημένη του Ελένη.

‘’Αγαπημένη µου Lenotchka,( Ελένη) βρίσκουµαι σε µια πόλη του παραμυθιού από τις 1.001 νύχτες.
Όλη µέρα σήµερα γύριζα τζαµιά, τσαρσιά, δρόµους τρώγοντας πεπόνια και σταφύλια, µ’ ένα καλπάκι κεντητό, που αγόρασα και χαίρουµαι το απερίγραπτο ζωτικό θέαµα…….. Ως couleur asiatique, (Ασιατικό χρώμα) είναι απείρως ανώτερη της Ιερουσαλήμµ. Εδώ είναι η καρδιά της Ανατολής…..’’

Περπατώντας στα χνάρια του Καζαντζάκη γνώρισα το Ουζμπεκιστάν, μα αυτός ο ξεχωριστός τόπος δεν μπορούσε να χωρέσει σε ένα ταξίδι. Έτσι μετά από 4 χρόνια επέστρεψα στην νέα μου αγαπημένη.

Λίγα λόγια για την ιστορία της χώρας

Οι ρίζες των Ουζμπέκων κρατούν από τα τουρκομογγόλικα φύλα του Τσένγκις Χαν, που το 13ο αιώνα κυριαρχούσαν στην περιοχή. Γενάρχης των Ουζμπέκων είναι ο Χαν Ουζ Μπεγκ, ένας οπλαρχηγός του 14ου αιώνα αλλά αυτός που μεγαλούργησε φτιάχνοντας την δική του αυτοκρατορία ήταν ο Ταμερλάνος, ο Μέγας Αλέξανδρος των Ουζμπέκων.

Το Ουζμπεκιστάν τον 19ο αιώνα ενσωματώθηκε με το ζόρι στη Ρωσική Αυτοκρατορία, και το 1924 δέθηκε στο άρμα της Σοβιετικής Ένωσης. Η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991 και ο πρώτος πρόεδρος του ανεξάρτητου Ουζμπεκιστάν έμεινε στην εξουσία μέχρι τον θάνατο του, είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια.

Αυτό που δεν παραλείπει να δει ο κάθε επισκέπτης της χώρας είναι τα τρία μαργαριτάρια του ισλαμικού κόσμου. Η Σαμαρκάνδη, η Μπουχάρα και η Χίβα βρίσκονται στην καρδιά του δρόμου του μεταξιού, ήταν μητροπόλεις παλαιών αυτοκρατοριών και χανάτων και μέχρι σήμερα στέκουν αλώβητες στο πέρασμα των αιώνων.

Πτήση για Τασκένδη

Η Uzbekistan airline μας πήγε στην πρωτεύουσα της χώρας την «Τοσκέντ». Τασκένδη σημαίνει “πόλη χτισµένη από πέτρα” και βρίσκεται στο σταυροδρόμι του ιστορικού μεγάλου δρόµου του Μεταξιού.
Την πρώτη μέρα αναζητήσαμε την λέσχη ελλήνων πολιτικών προσφύγων . Εκεί συναντήσαμε κάποιους ηλικιωμένους Έλληνες και μας διηγήθηκαν την ζωή τους σε αυτόν τον τόπο. Δυστυχώς γι αυτούς άργησε πολύ η άδεια του επαναπατρισμού και σε τέτοια ηλικία δεν είχαν το κουράγιο να γυρίσουν. Δεν άντεχαν άλλον ξεριζωμό, δεν είχαν δυνάμεις για ένα νέο ξεκίνημα από το μηδέν.

Τις επόμενες δυο μέρες περιπλανήθηκα με τον φίλο μου τον Γιάννη στην πόλη που πραγματικά σου κάνει εντύπωση η απίστευτη ρυμοτομία της. Αν και η πόλη ιδρύθηκε πριν από 2000 χρόνια καταστράφηκε από τους διάφορους κατακτητές μα το τελειωτικό χτύπημα το έδωσε ο μεγάλος σεισμός του 1966.

Η πόλη ανοικοδομήθηκε από «τάγματα των αδελφών λαών» και πολεοδόμους οι οποίοι δημιούργησαν µια πόλη μοντέλο. Με λειτουργική ρυμοτομία, μοντέρνα κτίρια, μεγάλες πλατείες και πάρκα πνιγμένα στο πράσινο , αποτελεί σήμερα το μητροπολιτικό κέντρο της Κεντρικής Ασίας. Η καρδιά της πόλης των 2.200.000 κατοίκων κτυπά σε πολύ ήρεµους ρυθμούς που εμείς που ζούμε στην απάνθρωπη Αθήνα η Τασκένδη μας φαίνεται μια νεκρή πόλη.

Βλέποντας τις κεντρικές λεωφόρους της πόλης πλαισιωμένες από πυκνές δεντροστοιχίες να είναι άδειες από αυτοκίνητα ενώ στους κάθετους δρόμους να μην υπάρχουν παρκαρισμένα αυτοκίνητα, έχεις την αίσθηση πως κάπου έχουν πάει όλοι οι κάτοικοι.

Τις επόμενες μέρες φύγαμε δυτικά της χώρας προς την περιοχή της κοιλάδας Φεργκάνα. Στον δρόμο πέσαμε πάνω σε έναν γάμο και οι γονείς του ζευγαριού που βρίσκονταν στην υποδοχή μας οδήγησαν στην αίθουσα του γλεντιού σχεδόν με το ζόρι. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι στην μια πλευρά της ενιαίας αίθουσας κάθονταν όλοι οι άντρες και στην άλλη πλευρά όλες οι γυναίκες. Στην κουζίνα ετοιμαζόταν στα μεγάλα καζάνια το παραδοσιακό φαγητό των ουζμπέκων το πλόφ, ρύζι με αρνί με διάφορα μυρωδικά. Γι αυτό και μόνο το σπεσιαλιτέ που μοσχοβολούσε άξιζε να κάτσουμε στο γλέντι του γάμου. Μετά από το σερβίρισμα του φαγητού άρχισε ο χορός με μπροστάρη μία επαγγελματία χορεύτρια που είναι απαραίτητο αξεσουάρ στα γλέντια του γάμου.

Το κέφι είχε ανάψει για τα καλά με παρότρυνση της χορεύτριας και μόνο ο γαμπρός και η νύφη καθισμένοι στο απομονωμένο ‘’πάλκο ‘παρατηρούσαν ’αγέλαστοι και κάπως βαριεστημένοι το τι συνέβαινε στην πίστα.

Μετά από μια διήμερη παραμονή μας στο Μαρτζιλάν και στο Κοκάντ την γενέτειρα του φίλου μου Γρηγόρη κατευθυνθήκαμε δυτικά για το γαλάζιο μαργαριτάρι της κεντρικής Ασίας την Σαμαρκάνδη.

Σαμαρκάνδη: Το γαλάζιο μαργαριτάρι

Η Σαμαρκάνδη είναι από τις αρχαιότερες συνεχώς κατοικούμενες πόλεις στον κόσμο, αφού σύμφωνα με τους ιστορικούς θεμελιώθηκε τον 8ο αιώνα π.χ. Όταν την κατέλαβε ο  Μέγας Αλέξανδρος το 329 π.χ. ήταν ήδη πρωτεύουσα της Σογδιανής με το όνομα Μαρακάνδα. Περπατώντας στους δρόμους της πόλης που μόλις είχε κατακτήσει ο Αλέξανδρος αναφώνησε εκστασιασμένος: «Οτιδήποτε είχα ακούσει για τη Μαρακάνδα είναι τελικά αλήθεια, με εξαίρεση το γεγονός ότι τελικά είναι πιο όμορφη απ’ ότι την είχα φανταστεί». Εκτός από την πόλη του πήρε και τα μυαλά η γνωστή Ρωξάνη, βέρα Σαμαρκανδιώτισα

Τους επόμενους αιώνες πέρασε διαδοχικά από τα χέρια των Αράβων, των Περσών των Σελτζούκων Τούρκων, και τις ορδές των Μεγάλων του Τζένγκις Χαν. Στα χρόνια του Ταμερλάνου έγινε πρωτεύουσα της τεράστιας αυτοκρατορίας του και το σημαντικότερο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Κεντρικής Ασίας για τους επόμενους τρεις αιώνες.. Το 1868 οι Ρώσοι μπήκαν και την ανακήρυξαν πρωτεύουσα του Ρωσικού Τουρκεστάν, ενώ 20 χρόνια αργότερα (1888), το πρώτο τρένο του Υπερκασπιακού Σιδηροδρόμου έφτασε στη Σαμαρκάνδη,

Φτάνοντας βράδυ κατευθυνθήκαμε στην εμβληματική πλατεία Ρεγκιστάν που γύρω της δεσπόζουν τα επιβλητικά κτίρια των τριών µεντρεσέδων (θεολογικές σχόλες)

Στις θεολογικές σχόλες δεν ήταν όλη μέρα «κύριε ελέησον» και «Αλλάχ Ακμπάρ». Εδώ ήταν μεγάλο κέντρο εκπαίδευσης και πολιτισμού. Εκτός από τους σπουδαίους δασκάλους που είχαν λέγεται ότι και ο ίδιος ο εγγονός του Ταμερλάνου ο μεγάλος αστρονόμος Ούλογκ Μπεγκ δίδασκε µαθηµατικά, αστρολογία και φιλοσοφία.

Καθισμένος στο παγκάκι της σκοτεινής πλατείας, έχοντας απέναντι μου αυτά τα υπέροχα κτίσματα του 14ου και 16ου αιώνα και με τη βοήθεια της τεχνολογίας (ήχος και φως ) μεταφέρθηκα χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια στους προηγούμενους αιώνες.

Πόσο δίκιο είχε ο Καζαντζάκης όταν είπε ότι ‘’εδώ είναι η καρδιά της Ανατολής’’

Κάθε βράδυ , η πρώτη στάση ήταν στο ίδιο παγκάκι της πλατείας Ρεγκιστάν, στη συνέχεια σε ένα από τα γραφικά τσάι-χανέ δίπλα από το εξαίσιο τέμενος της Μπι-Μπι Χανούμ, σύζυγος του Ταμερλάνου, και η τρίτη στάση ήταν απέναντι από το παλαιό νεκροταφείο της πόλης.

Στην νεκρόπολη Σαχ Τζίντα «Τάφος του Ζωντανού Βασιλιά», όπως σημαίνει το όνομά της. Εκεί είναι ο τάφος του Κουσάμ ιμπν Αμπάς, εξαδέλφου του Προφήτη Μωάμεθ, που λέγεται ότι εξισλάμισε τη Σαμαρκάνδη τον 7ο αιώνα.

Με αφορμή αυτόν τον τάφο, τον 14ο αιώνα ο Ταμερλάνος και αργότερα ο εγγονός του Ούλουγκ Μπεγκ άρχισαν να κτίζουν εξαιρετικής αρχιτεκτονικής μαυσωλεία. Όλα τα μαυσωλεία έχουν κεντρικές πύλες, τρούλους και εντυπωσιακές συνθέσεις γαλάζιων κεραμικών πλακιδίων. Είναι μακράν το ομορφότερο νεκροταφείο του κόσμου.

Με την επίσκεψη στο αστεροσκοπείο του εγγονού του Ταμερλάνου του Ούλογκ Μπεγκ με τον εντυπωσιακό αστρολάβο, καταλαβαίνεις τις γνώσεις που είχε αυτός ο ξεχωριστός κυβερνήτης.

Βλέποντας όλα αυτά αντιλαμβάνεσαι πως υπήρχε γνώση σε πολλά επίπεδα και εξελιγμένη τεχνολογία σε αντίθεση με την άποψη που κυριαρχεί ότι τα τουρκομογγολικά φύλα ήταν νομάδες κτηνοτρόφοι και μόνο από φωτιά και τσεκούρι γνώριζαν. Σίγουρα όταν καταλάμβαναν ορισμένες πόλεις, σφαγιάζαν χιλιάδες.

Ιδιαίτερα ο Ταμερλάνος που είχε τη φήμη του σκληρού κατακτητή έκτιζε πυραμίδες με τα κρανία τους. Άλλωστε και ποιος κατακτητής εκείνη την εποχή δεν εξολόθρευε τους αντιπάλους του; Παράλληλα όμως εκείνα τα χρόνια οι τέχνες, η λογοτεχνία, η επιστήμη ήταν σε άνθηση καθώς και η κατασκευή τεράστιων δημοσίων έργων.

Μετά από τρεις γεμάτες μέρες παραμονής στην αγαπημένη Μαρακάνδα πήραμε τον δρόμο για την Μπουχάρα που για μερικούς είναι γνωστή μόνο από το συγκεκριμένο μοτίβο ανατολίτικων χαλιών.

Το ταξίδι συνεχίζεται

Πέτρος Τριανταφυλλίδης

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
• Το ταξίδι στην Αυλή του Ταμερλάνου του Ρουί Γκονζάλες ντε Κλαβίχο, εκδ. Καλέντης. Το ημερολόγιο της πορείας της ισπανικής αποστολής στη Σαμαρκάνδη (1403-1406)
• Σαμαρκάνδη του Αμίν Μααλούφ, εκδ. Ωκεανίδα. Η φανταστική ιστορία του Ομάρ Καγιάμ στους δρόμους της Ανατολής.

Αφήστε μια απάντηση